Muts van een derwisj

Hoge vilten muts (kolah) met zwart borduurwerk. De muts maakte oorspronkelijk deel uit van het kostuum van een derwisj, ofwel soefi, een islamitisch mysticus. Het was een kernstuk van de uitrusting van de soefi en gaf aan tot welke soefi-orde hij behoorde en welke status hij hierin had. De tekst op deze hoge muts omschrijft het als de “kroon” (taj) van een derwisj (zie ook Frembgen 1999: 29-55).

Bij Iraanse broederschappen bestaat de derwisjmuts gewoonlijk uit vier, acht of twaalf vlakken (tark), die de twaalf sji'itische imams symboliseren. Onderaan deze muts is een rand met twaalf geometrische motieven geborduurd, terwijl bovenop een achthoekige figuur zonder inscripties is te zien. Daartussen is de muts verdeeld in vier segmenten. Hierin zijn vormen van mogelijk een gebedsnis (mihrab) afgebeeld waarin Perzische dichtregels zijn aangebracht, die spreken over de ascetische mystiek van de soefi en zijn geloof in Imam Ali:

درویش قلندر که به تاج گرفت
با تاج فقیری ز شهان باج گرفت
پیر فقرا علی ولی الله است
خاتم ز نبی در شب معراج گرفت

"De Qalandar-derwisj die een kroon draagt
Met deze kroon der armoede, verkreeg hij schatten van koningen
De [spirituele] meester van de armen is Ali, de vriend van God
De profeet gaf hem [Ali] de zegelring in de nacht van de mi'raj"

De tekst legt uit dat dit hoofddeksel (de 'kroon') aan een Qalandar-derwisj toebehoorde, een ascetische, zwervende derwisj. Het woord Qalandar kan echter ook de betekenis van een titel hebben voor een derwisj die een hoog stadium van spiritualiteit heeft bereikt. Juist zijn wereldse "armoede", behalve een verwijzing naar letterlijke armoede een concept dat een mystiek pad aangeeft, maakt het dat hij in rijkdom koningen evenaart.

Het tweede deel van deze tekst koppelt de ascetische soefi aan Imam Ali, die geprezen wordt als heilige (de gebruikte term 'wali Allah' ofwel 'vriend van God' wordt doorgaan vertaald met heilige). Ali’s heiligheid wordt gesymboliseerd door het verhaal van de mi'raj, de nachtelijke hemelreis van de profeet Mohammed. In sji'itische vertelingen ontmoet de profeet tijdens zijn reis op het fabeldier Buraq een leeuw, symbool van Ali, en presenteert hem zijn zegelring. Met andere woorden, Mohammed zelf ontdekt de goddelijke aard van Ali en erkent zijn heiligheid.

Pooyan Tamimi Arab, 2016. Vervaardiging De versieringen in zijde zijn uitgevoerd in borduurwerk, met gebruikmaking van de vlechtsteek voor de afsluitrand, platsteken en steelsteken voor de overige figuren. Ook de Perzische lettertekens zijn aangebracht met zwarte borduurzijde in vlechtsteken.