200 jaar Koninkrijk. Het inhuldigingskostuum van koning Willem I
Op 26 september 2015 vond de slotviering plaats van de nationale herdenking rond ‘200 jaar Koninkrijk’. Op 21 september was het precies tweehonderd jaar geleden dat Willem I werd ingehuldigd in Brussel. Een mooie aanleiding om iets te vertellen over de inhuldigingskleding van onze eerste koning afkomstig uit het Huis Oranje-Nassau.
De inhuldiging in Amsterdam
Op 30 november 1813 zette de erfprins Willem Frederik (1772-1843) na een lange ballingschap in Engeland en Duitsland weer voet op Nederlandse bodem. Een krappe vier maanden later werd hij al in Amsterdam ingehuldigd als Soeverein Vorst. Hij had dus weinig voorbereidingstijd en bovendien wist hij dat de inhuldiging een voorlopig karakter had. Dit verklaart misschien dat wij niet goed weten welke kleding hij in 1814 nu precies heeft gedragen.
De koning zwoer op 29 maart 1814, een dag vóór de inhuldiging, trouw aan de grondwet, ten overstaan van leden van de Staten-Generaal. Zoals in een krantenartikel beschreven verliet hij daartoe ‘uitgedost in een langen purperen mantel, met hermelijn bezet, met een ronden van voren met een juwelen lus opgeslagen hoed, met witte pluimen versierd op het hoofd, en door eenen talrijken stoet vergezeld’ het paleis. Wij zien de mantel met de opvallende hermelijnen pelerine, de ronde gepluimde hoed en een stel laarzen, maar de prent geeft verder geen informatie over de kleding.
Maar wat droeg de koning een dag later bij de inhuldiging? Ook hierover geven prenten niet echt duidelijkheid. Iedere graveur beeldt de koning namelijk weer anders af. Eerst heeft hij laarzen aan, dan weer schoenen. De ene keer heeft hij een wit pak aan met kniebroek, de andere keer een uniformjas op een witte lange broek.
Mogelijk is het schilderij dat de schilder Jan Willem Pieneman van de inhuldiging maakte, het meest waarheidsgetrouw. Al was het schilderij pas in 1816 klaar, Pieneman was wel zelf bij de inhuldiging aanwezig.
Op het portret zien we de mantel die in een kledinginventaris van de koning, opgemaakt in 1843 na zijn dood, als volgt werd omschreven: de ‘groote rood vluwele mantel met hermine omzet, gebruikt bij de inauguratie te Amsterdam in 1814’.
De inhuldiging in Brussel
In 1815 werd tijdens het Congres van Wenen besloten dat Nederland en België samen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zouden vormen. Willem I werd op 21 september 1815 in Brussel ingehuldigd als koning van deze nieuwe staat. Bij deze tweede inhuldiging hoefde de koning niet alles zelf te bedenken wat het ceremonieel betrof. Ondertussen was namelijk de Hoge Raad van Adel opgericht, die belast werd met de organisatie van grote publieke ceremoniën, waaronder de inhuldiging.
De raad werd bijgestaan door baron A.C. Snouckaert van Schauburg (1763-1841), kamerheer ceremoniemeester van de koning, die eerder als hofmaarschalk veel ervaring had opgedaan op ceremonieel gebied aan het hof van Lodewijk Napoleon, de jongere broer van de Franse keizer Napoleon, die van 1806 tot 1810 koning van het Koninkrijk Holland was.
Hofkostuum
De grote vraag is wat koning Willem I droeg bij zijn inhuldiging in Brussel. Op Paleis Het Loo bevindt zich een wit satijnen kostuum met goudborduursels, dat altijd bekend stond als het inhuldigingskostuum van koning Willem I.
Onderzoek aan het kostuum zelf lijkt deze toeschrijving echter in twijfel te trekken; de kopmouwen zijn later bijgemaakt, het is vermaakt en het model met de v-vormige halsuitsnijding is vreemd.
Toch lezen wij in de kledinginventaris uit 1843 dat er wel degelijk een wit satijnen pak met goudborduursels voor de koning is gemaakt voor de inhuldiging van 1815 in Brussel. Ook bevindt zich in de koninklijke archieven een rekening van borduurwerker Keteler voor goudborduursel aan een tuniek. Dit tuniek wordt echter nergens afgebeeld en onderzoek lijkt aan te geven dat dit wit satijnen hofkostuum met goudborduursel uiteindelijk niet is gedragen.
Volgens overlevering heeft de koning echter wel deze goud geborduurde blauw lakense inhuldigingsjas met rode opslagen gedragen, die bewaard is gebleven in de Koninklijke Verzamelingen.
Staatsieportretten
Er zijn twee staatsieportretten van koning Willem I waarop hij in zijn inhuldigingskostuum van 1815 staat afgebeeld en die beide in krantenartikelen worden geroemd om hun waarheidsgetrouwe weergave van dit kostuum. Het gaat om een in Nederland nog vrij onbekend portret uit 1815 van de schilder Laurent Lefèbvre uit Luik en om een portret van Willem Bartel van der Kooij uit 1816. Ook maakte Van der Kooij een mooie voorstudie voor zijn staatsieportret.
Net als op de prenten staat de koning op beide portretten anders weergegeven. Gebaseerd op mijn onderzoek, dat ik hier helaas niet verder kan toelichten, vind ik de weergave door Van der Kooij tot nu toe het meest aannemelijk.
Brusselse makelij
Op de inhuldigingsmantel op het portret van Van der Kooij is de Militaire Willems-Orde te zien, die pas in 1815 door koning Willem I werd ingesteld. Dit bevestigt de vermelding in de kledinginventaris uit 1843, dat voor de inhuldiging in Brussel een nieuwe mantel met bijbehoren werd vervaardigd, alles van Brusselse makelij.
De maker van de mantel van 3,5 meter karmozijnrode velours was de kleermaker J. Francoeur, die op de grote dag zelf eigenhandig de kostbare gesp met juwelen van hofjuwelier J.G. Dutalis op de koninklijke mantel speldde. Borduurwerker D. Keteler nam de gouden leeuwen voor zijn rekening, het waren er 120, en ook het borduursel van de kraag, vervaardigd van pailletten en gedraaid gouddraad.
Bovendien bestelde de koning bij Francoeur een nieuwe zwarte velours hoed, versierd met zestien struisveren pluimen van plumassière J. Dupuy. Tot slot zorgde schoenmaker H. Corné voor de laarzen waarmee koning Willem I in ieder geval op deze gedenkwaardige dag stevig op de grond stond.
Hoewel er altijd nog twijfels of onzekerheden blijven bestaan rond de inhuldigingskleding van koning Willem I heeft mijn zoektocht in de archieven gaandeweg toch nieuwe beelden en feiten opgeleverd, die meer richting kunnen geven in toekomstig onderzoek.
Wel kunnen hier eindelijk de tot nu toe vrijwel onbekende Brusselse vervaardigers van de inhuldigingskleding van koning Willem I bij naam worden gepresenteerd; ere wie ere toekomt!
Literatuur en bronnen
Rosa de Carvalho, Trudie, ‘De nieuwe kleren van de koning. Een eerste zoektocht naar de echte inhuldigingskostuums van Willem I’, in: Jaarboek Oranje-nassau 2013, Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau, Den Haag 2013, pp. 43-67.
Den Haag, Koninklijk Huisarchief: A35-V-5, E8-Kont. Cour. Hofmann, 1816.
Den Haag, Hoge Raad van Adel: notulen van 31 maart 1815.
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie