Borduren (embroidery)

Waar denk je aan bij het woord borduren? Gedecoreerde theedoeken, een bomberjack of een schilderij. Het kan allemaal en het klopt allemaal. Borduren is een veelzijdige techniek die momenteel geliefd is onder jong en oud, maar ook al eeuwen oud is.

Borduren is een techniek waarbij met draad/garen een patroon op stof wordt aangebracht. Momenteel komen er twee soorten borduurwerk voor. Borduurwerk dat met de hand is gemaakt of borduurwerk dat machinaal is geproduceerd. Borduurtechniek kan worden toegepast op schoenen, japonnen, tassen, riemen, handschoenen, kunstwerken en nog vele andere textielproducten.

Herkomst

Borduren is een zeer oude techniek. De oudste archeologische vondsten dateren uit 30,000 bc. Dit waren archeologische resten van kleren, laarzen en een hoed gevonden in China. Ondanks het feit dat textiele objecten snel vergaan zijn ook in andere werelddelen zoals Egypte en Noord-Europa oude voorbeelden van borduurwerk gevonden.

Over de hele wereld ontstonden verschillende borduurstijlen. In China ontwikkelde het zijdeborduurwerk door de aanwezigheid van zijde, in het Midden-Oosten werd veel katoendraad gebruikt voor borduren. Vlas dat werd gekweekt in Noord-Europa zorgde voor de ontwikkeling van ajourwerk vanwege de sterkte van de vezel. Crewel-borduren is ontstaan in Engeland door de bloeiende Britse wolhandel. Door handel en contacten ontwikkelde zich een grote variatie in borduurtechnieken en gebruik van materiaal.

Een van de meest spraakmakende geborduurde objecten in Europa is het Tapijt van Bayeux. Dit tapijt, gemaakt in 1068, is 70 meter lang en 50 cm hoog en is geheel geborduurd. Het toont de slag bij Hastings, Engeland, in stripvorm. Het tapijt heeft veel bijgedragen aan de vertelling van de geschiedenis van de afgebeelde gebeurtenis en bevindt zich ondanks de leeftijd nog in erg goede staat.

Bijzonder aan borduren is dat deze techniek door de eeuwen heen nauwelijks is veranderd. De algemene steken die vroeger werden toegepast worden nu nog steeds gebruikt. Ondanks dat de steken nauwelijks zijn veranderd, wordt er in sommige bronnen aangegeven dat de oudere geborduurde werken van mooiere kwaliteit waren dan de latere werken door de toepassing van borduurtechnieken.

Van oudsher werd goud- en zilverborduurwerk gebruikt voor het maken van ceremoniële gewaden^. Goudborduursels sierden de kleding tijdens ere- en gebedsdiensten van zowel joodse, christelijke als islamitische godsdiensten. Door toenemende groei van de kerk werd ook borduurwerk populairder in middeleeuws Europa. Er ontstond een groeide vraag naar professioneel geborduurde kerkelijke kleding en er kwamen speciale ateliers, die zich richtten op het maken van zogenaamde paramenten, en zelfs gildes. Bewijzen van de eerste borduurgildes in Europa komen uit Parijs, 1258.

Vanaf 1500 komt borduren wereldwijd veel voor. De hogere klasse in Europa beginnen borduurwerk te gebruiken om hun rijkdom te tonen. Dit door het borduren van dure stenen of juwelen op de kleding. Er is een Engelse wet bekend uit 1574 die aangeeft dat “None but barons and their betters should sport…gold or silver or pearl embroidery’’.

Techniek

Borduren kan op twee manieren gedaan worden. Er kan geborduurd worden op een ondergrond (stof) waarbij men geen rekening houdt met hoe het basistextiel is geweven, of er wordt door het textiel heen geborduurd, waarbij de draden in het weefsel van de stof geteld worden tijdens het borduren. Hierdoor kan een borduurwerk aan twee zijden van de stof ontstaan. Hierboven staan enkele filmpjes die de verschillende technieken laten zien.

De oudste basisborduursteken zijn de kruissteek (gebruikt voor het maken van geometrische vormen), de festonsteek (gebruikt voor het opvullen van gebieden of voor schaduwen), de rijgsteek (gebruikt voor het maken van een lijn) en de satijnsteek (gebruikt voor het opvullen van een achtergrond). Vanuit deze vier steken zijn de vele andere (nieuwere) steken ontwikkelt.

Machinaal borduren

Aan het begin van de industriële revolutie komt machinaal borduren op. Aan het begin van de 18de eeuw vindt Joshua Heilmann uit Mulhouse, Frankrijk, een handaangedreven borduurmachine uit. Enkele jaren later, in 1960 werd, geïnspireerd op de naaimachine, door Isaak Ggrlobli in Zwitserland een borduurshuttle uitgevonden. De bedoeling was om het handborduren na te maken: in uiterlijk, maar niet in techniek.

Tegenwoordig worden borduurmachines computergestuurd en worden digitale patronen gevolgd. Door de ontwikkeling van deze machines zijn geborduurde kledingstukken goedkoper geworden en daarmee toegankelijker voor een groter publiek.

Hedendaags gebruik

Momenteel zien we borduursels weer veel terug in het straatbeeld. Ze vallen op door heldere kleuren en verrassende patronen. Er zijn verschillende stijlen in te herkennen met invloeden vanuit de hele wereld. Een voorbeeld hiervan is Dolce & Gabbana’s Aziatisch geïnspireerde geborduurde bomberjack waarvan andere merken vergelijkbare exemplaren hebben. Maar ook bij Edwin Oudshoorn en andere ontwerpers is de techniek veel te zien.

In Europa bestaan enkele borduurscholen met wereldnaam. Waaronder l’Ecole Lesage, een voormalig Frans borduurhuis in Parijs, waarvan Chanel eigenaar is geworden om de ambacht te behouden. Ook The Royal School of Needlework een borduurschool in Engeland waar de techniek van het goudborduren wordt geleerd. In Italië richten de scholen zich voornamelijk op high fashion borduren. In Nederland wordt er historisch onderzoek gedaan naar borduren door TRC in Leiden, voornamelijk naar borduurtechnieken uit het Midden-Oosten.

Borduren speelt nog steeds een rol in de hedendaagse samenleving. Het is een cultureel hybride techniek die laat zien welke contacten er in het verleden zijn geweest: een duurzame techniek met vele verschillende verschijningen en vormen.

Verder lezen

Een tijdschrift waarin in Nederland vaak mooie artikelen staan over borduren met een historisch perspectief is "Handwerken zonder Grenzen". Ook het blog Paramentica van Marieke van Roon, specialist op het gebied van kerkelijk borduurwerk is erg interessant. Mooie eigentijdse voorbeelden van borduren zijn te vinden op Pinterest.

Meer:

Wikipedia

Borduren, hip en anders. Vertaald uit het Frans door Sabine van Humbeekck. Oorspronkelijke titel Ma vrai nature - des centaines de motifs à broder, 2012. ISBN 9870944732603.

Marike van Roon, Goud, zilver & zijde. Katholiek textiel in Nederland, 1830-1965. Zutphen 2010.

Annemie van Dyck, Kerkelijk textiel in Vlaanderen en Brussel in de 19de en 20ste eeuw. Heverlee 2009.

Wilson, Erica (1973). Embroidery book. New York: Charles Scribner’s Sons