Slepende kwesties: Koninklijke galaslepen

Koninklijke galaslepen? Alweer? Ik weet het… ik schreef er al tweemaal eerder een post over op het blog van Modemuze ('Hofsleep koningin Wilhelmina' en 'Een koninklijk huwelijk met een rouwrandje').

Maar soms raak je niet uitgeschreven over een bepaald onderwerp. De drie posten vormen samen een klein drieluik met aanvullende informatie.

Bruidsuitzet

Eén van de mooiste kledingstukken van koningin Wilhelmina die op Paleis Het Loo bewaard is gebleven is een prachtige hofsleep of ‘manteau de cour, geborduurd met witte en roze op wit moiré¹.

Deze hofsleep maakte deel uit van de bruidsuitzet van de koningin, die in 1901 trouwde met prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin (1876-1934). Het Parijse modehuis Nicaud, voorheen Corbay-Wenzel, leverde de sleep die oorspronkelijk gedragen werd in combinatie met een witte japon met Brusselse kant, een sluier, witte kousen en witte moiré schoenen.

De sleep was misschien niet zo gemakkelijk in het gebruik, maar is nog steeds een feest om naar te kijken met de rijkdom in tule, zilverdraad, glasparels en verschillende stoffen. De borduursels zijn naar de smaak rond 1900; beïnvloed door de mode uit het laatste kwartaal van de 18e eeuw, de zogenoemde Lodewijk XVI-stijl.

Hofsleep van koningin Wilhelmina, Koninklijke Verzamelingen Den Haag in bruikleen aan Paleis Het Loo, Apeldoorn. Foto Stef Verstraaten.

Zoals op de foto te zien is, werd ook aan de onderkant van de sleep extra aandacht besteed met een mooie rand van ruches als afwerking. De sleep kan eventueel aan het lint worden opgetild.

Detail van de hofsleep van koningin Wilhelmina, Koninklijke Verzamelingen Den Haag in bruikleen aan Paleis Het Loo, Apeldoorn. Foto Stef Verstraaten.

Maar niet alles was nieuw. Deze kostbare uitzet bevatte ook twee erfstukken, overgedragen van moeder Emma (1858-1934) op dochter Wilhelmina.

Drie hofslepen

De eerste hofsleep had Emma in 1882 gedragen in Windsor Castle bij het huwelijk van haar zuster Helen met een zoon van koningin Victoria². Zoals jullie in de blogpost over deze sleep kunnen lezen, was dat een zeer emotioneel beladen huwelijk en deze sleep is daar emotioneel mee verbonden.

De hofsleep van koningin Emma, Corbay-Wenzel, 1882. Koninklijke Verzamelingen, Den Haag.

De sleep wordt in de uitzet als volgt omschreven: “Een manteau de cour, oud/rood fluweel geborduurd met zilver, niet opgemaakt, gedragen door H.M. de Koningin Moeder bij het Huwelijk van Hertog en Hertogin van Albany dus in Engeland.”

De tweede sleep die Wilhelmina uit het bezit van moeder Emma erfde, was een sleep van ‘wit satijn geborduurd met gekleurde bloemen enz./niet opgemaakt: gedragen door H.M. de Koningin Moeder’. Maar koningin Emma had nog een derde hofsleep, die echter niet toegevoegd werd aan haar dochters uitzet. Op een bal in 1882 droeg Emma volgens een getuigenis een zeer mooi toilet van wit satijn met goud geborduurd en een sleep van lichtblauw velours epingle, geborduurd met enorm veel theerozen.

Hoewel Emma de grondlegster is van de bouw van het Koninklijk Huisarchief en veel historisch besef vertoonde, is toch het overgrote deel van haar kleding, waaronder de twee hierboven genoemde slepen, niet bewaard gebleven. Dat is jammer, want dit soort beschrijvingen maakt nieuwsgierig naar meer.

Hoe langer, hoe beter

Een belangrijk punt van aandacht bij slepende kwesties was de vereiste juiste lengte van een sleep. Het is best moeilijk om aan gepubliceerde voorschriften omtrent de lengte te komen, omdat die kennis als bekend werd verondersteld. Maar soms loop je toch ergens tegen aan, zoals in krantenartikelen.

Binnen de paleismuren werd de bruidsuitzet van koningin Wilhelmina aan de hofhouding vooraf getoond. Maar daarbuiten waren er, net als in onze tijd, nieuwtjesjagers, die naarstig op zoek waren naar informatie over de kleding van de aanstaande bruid. Een journalist van de Nieuwe Tilburgsche Courant trok naar Parijs, en slaagde daar in zijn missie om meer over de uitzet te weten te komen.

Waarom naar Parijs? Omdat daar vooral de galakleding van koningin Wilhelmina, waaronder bovengenoemde sleep, werd vervaardigd door het chique modehuis Nicaud. Na een beschrijving van Wilhelmina’s trouwjapon, omschrijft hij een andere galajapon, bestemd voor de officiële plechtigheden, die nog na het huwelijk zullen volgen:

‘De stof is van lichte moirézijde, eveneens rijk geborduurd, met een motief van zilveren bloemranken. De sleep van deze japon heeft den officiële maat, 3 meter. Een maat naar de aan het Engelse hof geldende voorschriften, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld St. Petersburg, waar de slepen korter worden gedragen De artistieke uitvoering en smaakvolle weelde, welke deze collectie kenmerken moeten de beste rechtvaardiging zijn voor de plaats van bestelling’.

In 1901 was de ideale lengte van een Nederlandse hofsleep drie meter. Maar een ambassadeursvrouw die in 1824 aanwezig was op een audiëntie aan het hof van koningin Wilhelmina van Pruisen (1774-1837) droeg een veel langere sleep. Zij ging gekleed in diamanten en zwart satijn, een toilet met een sleep van 5 yards, omgerekend ongeveer 457 centimeter. Na een nietszeggende gesprekje dat zij voerde met de koningin over het weer, paarden en de afmetingen van haar huis, moest zij de zaal achteruit lopend verlaten. Maar hoe doe je dat met een sleep van bijna vijf meter lang?

Rang en Stand

De maat van een sleep was bepalend voor het aanzien van de persoon die de sleep droeg. De buitenwereld kon daar van alles aan aflezen over rand en stand. Uit onderstaand artikel³, waar gesproken wordt over de inhuldiging van koning George V (1865-1936) in 1910, wordt duidelijk dat de lengte van de sleep tot onderlinge afgunst kon leiden:

‘Engelsche brieven, Londen, 2 mei 1911 (…) Zoo vinden markiezinnen het hoogst onaangenaam, dat ze bij de aanstaande koningskroning maar een sleep mogen hebben van vijf voet en negen duim, dus drie duim korter dan die der hertoginnen, welke zes voet lang mag wezen. Doch diezelfde markiezinnen zouden furieus zijn, als eene gravin ook met een sleep van 5 ¾ voet dorst te verschijnen bij die gelegenheid. Waar het standverschil in die zeer hooge kringen met hand en tand wordt verdedigd en volgehouden, begrijpt men hoe geoordeeld wordt over lieden, wier stand nog weer zoo heel veel “lager”is en wier vrouwen heelemaal niet aan het hof of bij de kroning mogen komen, zelfs al wilden ze het zonder een zweem van een sleep doen (…).’

Vanwege de lange slepen moesten de draagsters van een sleep uitkijken om niet op elkaars sleep te trappen, vooral als zij achter elkaar aanliepen. Aan het Russische hof droegen de dames bij het bestijgen van de trap elkaars hof slepen in een solidair gebaar. Soms verleenden de lakeien aan het hof ook assistentie door de slepen te helpen uitspreiden en opnemen.

Wie mag de sleep dragen?

De lengte van een hofsleep leidt automatisch tot de volgende vraag: wie draagt de sleep van wie? Bepalend hierin was opnieuw rang en stand. Hoe hoger de positie van de desbetreffende dame in de strenge hof hiërarchie, hoe meer slippendragers.

Zo werd de sleep van koningin Anna Paulowna (1795-1865) bij het huwelijk van haar schoonzus prinses Marianne (1810-1883) met haar neef, prins Albert van Pruisen (1809-1872) gedragen door vier dames, terwijl de sleep van andere prinsessen op dat huwelijk gedragen werd door twee pages.

Slepende kwesties

Het is moeilijk voor te stellen dat het dragen van hofkleding door zoveel regels en voorschriften wordt bepaald. Niets wordt overgelaten aan eigen smaak en kledingkeuzes. Maar ook wij kennen onze eigen kledingzorgen, alleen zijn die van andere aard en maat.

Bronnen