De Marker, zuinig, robuust en modieus

Tandjes, schrotjes en lommerdjes: het zijn de vele uren van intense handenarbeid die me het meest zijn bijgebleven van mijn meesterproef.  Als meesterproef van de Meesteropleiding Coupeur maakte ik een reproductie van een Marker bruilofstgastkostuum. Een pak dat gedragen is tijdens een ondertrouwfeest einde 18^de eeuw.

Het is de combinatie van robuuste stoffen en de vele bijzondere details die me zo graag naar de oude Marker kleding doet kijken.

Handwerk en improvisatie geven niet alleen karakter aan een kledingstuk maar geven ook vrijheid aan de coupeur. Soms is het gissen naar de beweegredenen van de oorspronkelijke maker: was het vanwege zuinigheid, of juist voor stevigheid of pure ijdelheid? Ik heb me mogen ingraven in de manier waarop de kleding is gemaakt. Ik ontdekte voor mij nieuwe maar ook logische oplossingen en manieren. Ik deel er een aantal met je.

Dag van de eindbeoordeling samen met model Gaby in Marker Bruiloftsgastkostuum, foto: Paulette Hoppenbrouwers

Onderzoek in het depot en aan de keukentafel 

Wat ik over Marker kostuums weet, heb ik voor een belangrijk deel te danken aan Neeltje van Altena en Jannetje Schouten. Ze werken vrijwillig in het Marker museum en zijn verantwoordelijk voor de kledingcollectie. Op de zolder van het Marker museum heb ik de historische kleding minutieus mogen bestuderen. Al een feest op zich. Aan de keukentafel vertelden Jannetje en Neeltje me vervolgens hoe het nu met de Marker kostuums staat.

Detail steekmouw kostuum uit de collectie van het Marker museum, foto: Paulette Hoppenbrouwers

Hierna heb ik getracht de verbinding te leggen tussen wat ik had gezien en gelezen en wat ik van deze echte Markers hoorde. Het resultaat is een replica van een 18^de eeuws  kostuum dat het gevoel in zich draagt van het origineel. Ontstaan vanuit alle facetten van mijn onderzoek, maar vooral vanuit mijn handen en vanuit mijn eigen interpretatie van wat ik heb waargenomen in de originelen. Een combinatie van bestuderen maar ook uitproberen en vooral gebruiken van de bijzondere technieken uit de Marker kostuums.

Detail steekmouw Meesterproef Marker Kostuum, foto: Paulette Hoppenbrouwers

Zorgvuldig bewaard in spanen dozen

Nog veel historische kostuums zijn goed bewaard in spanen dozen bij de mensen thuis. Ze zijn gedragen van generatie op generatie. Vermaakt, versteld en maar zelden vervangen: niet alleen omdat ze zo netjes bewaard worden maar ook omdat er zoveel verschillende kostuums zijn. Anders dan bijvoorbeeld de Volendammers, dragen de Markers hun kostuums niet af. De kostuums zijn daarom meestal nog authentiek en oud. Het kostuum dat ik heb gebruikt als voorbeeld dateert van omstreeks 1780.

Zuinig hergebruik 

Van oudsher is de Marker fier op zijn spullen en zijn goed en is hij dus zeker niet kwistig. Dit is onder andere te zien aan de vele schrotjes die zijn gemaakt in bijvoorbeeld de ondermouwen van de jasjes. Het woord schrotje leerde ik van Daan Wieman, mijn extern begeleider vanuit de Meesteropleiding Coupeur. Het betekent dat één patroondeel uit meerdere stukken stof is samengesteld. Zodoende worden kleinere stukken stof opgemaakt of wordt oude kleding uit elkaar genomen en hergebruikt. Schrotjes zitten meestal in patroondelen die minder zichtbaar zijn. Het woord schrotje komt van het Duitse Schröder ofwel snijder.

Bijzondere naden: 'naaien en weernaaien'

De meest gebruikte techniek in de Marker kostuums is wel de ingeslagen naad. Deze is meestal echt ingeslagen maar is soms alleen platgelegd en aangestrost. Markers noemen een ingeslagen naad “naaien en weernaaien”. Een term die naar mijn mening veel meer de lading dekt. Zeker vanuit het oogpunt van het met de hand naaien.

Links: naaien en weernaaien broek Meesterproef. Rechts: naaien en weernaaien in de originele Marker broek collectie Marker Museum, foto’s: Paulette Hoppenbrouwers

Het weernaaien doen ze niet blind zoals wij dat op onze opleiding leren maar door en door, waarschijnlijk voor de stevigheid. Het werkt bovendien sneller en ziet er aan de buitenkant mooi uit. Zeker als je een regelmatige hand van naaien hebt. Het werk oogt door deze werkwijze grof maar ook bijzonder en karaktervol.

De halsjes die in alle Marker jasjes zitten, zijn ook van de robuuste soort. Ze bevatten een ingezet reepje stof, dat recht van draad gesneden wordt. Daardoor oogt het halsje vaak hobbelig. Ik heb aangenomen dat het recht van draad knippen tegen het rekken van de hals is. Het zou ook uit zuinigheid zo gedaan kunnen zijn.

Links: halsje in feestjasje Meesterproef. Rechts: halsje in origineel Marker feestjasje, foto’s: Paulette Hoppenbrouwers

Tandjes, schuintjes en lommerdjes

Tevens is er verfijning in het Marker goed. Neem de vlechtsteek in de zijnaad van een broek of de schoudernaad van een jasje. Het is een ongelijke kruissteek die soms dubbel, soms enkel over de naad wordt genaaid. Zo prachtig dat ik besloten heb hem in mijn eigen werk te gaan gebruiken. Waar hij voor dient, weet ik niet. Versiering of versteviging, het zou beide verdedigbaar zijn.

Links: vlechtsteek in zijnaad broek Meesterproef. Rechts: vlechtsteek in zijnaad broek Marker museum, foto’s: Paulette Hoppenbrouwers

En dan de tandjes. Met Jannetje en Neeltje heb ik er enkele keren over gesproken. Ze gaan rond het boord en langs het split van het hemd en zijn voor de sier en ook functioneel. Ze zijn namelijk tegen het slijten van het boord. Er staan 6 soorten tandjes in het boekje “de handwerken op het eiland Marken” van Maria van Hemert. Ik heb ze allemaal geprobeerd en op aanraden van Neeltje voor mijn hemd de best in de hand liggende gekozen. In het hemd zit nog meer verfijning. Het boord heeft witwerk, Hardanger borduurwerk. En de zomen en het split hebben schuintjes (open zoomsteken) en lommerdjes (steken waarbij groepjes draden worden omwikkeld).

Halsje van hemd uit het Marker museum met Hardanger borduurwerk en tandjes, foto Paulette Hoppenbrouwers

Schoonheid en functionaliteit in één

Hoewel het Marker kostuum dus robuust oogt, heeft het ook zeer verfijnde kenmerken. Dat maakte de afwisseling in het werk heerlijk. Robuustheid betekent stevigheid en dat is in de kleding nodig. De verfijning zit veelal in de onderkleding en in de feestkleding en combineert vaak schoonheid met functionaliteit.

Details meesterproef Paulette Hoppenbrouwers, Meesteropleiding Coupeur 2019. Foto: Anahi Clemens

Traditie en verandering

Ik maakte de verbinding tussen de verhalen van Neeltje en Jannetje over nu en dat wat ik zag en las over de originelen; o.a. Erfenis van eeuwen door Cruys Voorbergh, afbeeldingen van Jan Duyvetter en informatie uit het Nederlands Openluchtmuseum, aangereikt door Jacco Hooikammer. Al lijken de kostuums zeer traditiegetrouw, niets is minder waar en niets is meer verwarrend. Het is logisch dat met de komst van nieuwe generaties en materialen, kleding verandert. Dat is voor de kostuums op Marken net zo, nonchalant en naar de smaak van de maker zelf en geplaatst in de tijd. Dit binnen een groter kader van tradities.

Het mooie was dat ik door de ontbrekende starheid bewegingsvrijheid had en interpretatieruimte. De verwarring ontstond zodra ik een altijd geldende regel wilde afdwingen. Bij gebrek aan houvast stelde ik mezelf de ultieme vraag: “Zou een Marker het zo willen dragen?”.

Meesterproef Meesteropleiding Coupeur Amsterdam, foto: Anahi Clemens

Verder kijken en lezen

Zie ook de website van het Marker Museum, de website van de Meesteropleiding Coupeur, of doorzoek de Modemuze collectie op het trefwoord Marken