Wereld Aids Dag: de t-shirts van IHLIA LGBTI Heritage

Op Wereld Aids Dag (1 december) wordt wereldwijd aandacht gevraagd voor hiv en aids. Een ziekte die al sinds de jaren ’80 ontelbare slachtoffers heeft gemaakt en een bewogen geschiedenis kent. Van ontdekking en angst in de samenleving tot onbegrip en boosheid in lhbt+-gemeenschappen.[1]

Onder de wereldwijde beweging ACT UP (AIDS Coalition to Unleash Power) eisten zij actie en daadkracht van hun overheid en de farmaceutische industrie. In dit blog bespreek ik een aantal ACT UP en aids T-shirts uit het archief van IHLIA LGBTI Heritage.  

T-shirt ‘HIV-positive, Dying for treatment’, collectie IHLIA LGBTI Heritage.

De geschiedenis van Wereld Aids Dag  

In 1981 hield een mysterieuze, onbekende ziekte de wereld in zijn greep. Met name homoseksuele mannen werden ernstig ziek en kregen uiteenlopende infecties. Het bleek aids te zijn.

Er was nog geen kennis over hoe het virus werd overdragen en dus was men bang om het zelf ook te krijgen. Er was veel angst en onzekerheid en patiënten werden vermeden en buitengesloten. Velen overleefden de ziekte niet.

Pas halverwege de jaren ’90 werd een effectief medicijn ontdekt dat hiv bij een positief getest persoon kon remmen.[2]

Waar in de Verenigde Staten en Europa de conclusie werd getrokken dat het wel met homoseksualiteit te maken móést hebben (de ziekte kreeg in eerste instantie de naam GRID, Gay Related Immune Disease), bleek dat er ook heteroseksuele slachtoffers vielen door onder andere bloeddonaties en drugsgebruik.[3]

Daarbovenop bleek dat de epidemie in andere – minder welvarende – landen inmiddels al veel groter was. Al snel kreeg de ziekte zijn nieuwe naam: AIDS (Aquired Immune Deficiency Syndrome).

T-shirt ‘Silence = Death’, collectie IHLIA LGBTI Heritage.

Tijd voor actie 

De lakse en kortzichtige visie op aids door overheden en de farmaceutische industrie stond vele leden van de lhbt-gemeenschap tegen. Er was protest nodig!

De AIDS Coalition to Unleash Power (ACT UP) ontstond als internationale beweging die zich wereldwijd inzette voor bewustzijn over de aids-pandemie, het welzijn van mensen met aids, en het compleet tegengaan van de ziekte. Onder de vlag van ACT UP gingen activisten over de hele wereld de straat op.[4]

Door de jaren heen werd de beweging steeds groter en doordat onder andere wetenschappers, kunstenaars, sociaal werkers, verpleegkundigen, advocaten en journalisten aansluiten werd hun stem steeds luider en kregen zij meer voor elkaar gelobbyd.

Met name de boodschap dat hiv en aids een sociaal en politiek probleem, en niet alleen een probleem vormt voor de risicogroep, werd door ACT UP wereldwijd verspreid.

Keith Haring, T-shirt ‘H.I.V. Vereniging Nederland’, ca. 1987-1997, collectie IHLIA LGBTI Heritage.

De collectie shirts van IHLIA LGBTI Heritage

Bij vele protesten werden door ACT UP speciale T-shirts uitgebracht. Een aantal hiervan zijn opgenomen in het IHLIA- archief. Een groot aantal van de 327 T-shirts die het archief rijk is, zijn afkomstig van de ACT UP-beweging en activisme tegen hiv/aids.

Alle T-shirts zijn uitgegeven tijdens belangrijke momenten in de regenbooggeschiedenis. Je kunt ze allemaal bekijken op: https://wearinggayhistory.com/collections/show/34

T-shirt ‘Women Act Up!’, collectie IHLIA LGBTI Heritage.

Lees meer over ACT UP via: https://withpride.ihlia.nl/story/act-up/

Toelichting T-shirts

Shirt 1: Het shirt dat Robin draagt is gemaakt voor leden van ACT UP. Het shirt met de tekst ‘ACT UP IS WATCHING’ werd gedragen tijdens de Albany-actie (Albany, NY, USA), waarbij 2.500 mensen hun stem lieten horen over de ontoereikende financiële ondersteuning van de Amerikaanse staat New York voor de bestrijding van hiv en aids. Het was een van de vele acties georganiseerd door ACT UP. T-shirt ‘ACT UP is watching’, 1990, collectie IHLIA LGBTI Heritage, https://wearinggayhistory.com/items/show/4737. 

Shirt 2: T-shirt ‘HIV-positive, Dying for treatment’, collectie IHLIA LGBTI Heritage, https://wearinggayhistory.com/items/show/4702.

Shirt 3: SILENCE=DEATH werd een van de bekendste leuzen van het aidsprotest. In 1987 werd het project SILENCE=DEATH opgericht door Avram Finkelstein, Brian Howard, Oliver Johnston, Charles Kreloff, Chris Lione en Jorge Socarrás in New York. De roze driehoek verwees naar het embleem dat homoseksuelen moesten dragen in de concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, en na de oorlog een soort geuzenteken was geworden voor de lhbt-gemeenschap. Nadat het ontwerp van SILENCE=DEATH werd overgenomen door ACT UP werd het beeld een van de belangrijkste visuele symbolen van het aids-activisme. T-shirt ‘Silence = Death’, collectie IHLIA LGBTI Heritage, https://wearinggayhistory.com/items/show/4669.

Shirt 4: Kunstenaar Keith Haring liet zich veelvuldig inspireren door de aidsproblematiek en de ACT UP-beweging. Zo zien we de roze driehoek en de leus ‘Silence is Death’ vaak terug in zijn werk, zowel in zijn kunst als op consumptieartikelen, zoals T-shirts. De inkomsten van deze werken en producten vloeiden veelal terug naar activistische doeleinden tegen maatschappelijke problemen als aids. Uiteindelijk overleed Haring in 1990 zelf aan de gevolgen van aids. Keith Haring, T-shirt ‘H.I.V. Vereniging Nederland’, ca. 1987-1997, collectie IHLIA LGBTI Heritage https://wearinggayhistory.com/items/show/4618.

Shirt 5: Lange tijd werden vrouwen buiten beschouwing gelaten wanneer het aankwam op hiv en aids. Onlangs dat voor lange tijd werd beweerd dat vrouwen geen hiv konden oplopen, bleek enkele jaren na de opkomst van het virus al dat duizenden vrouwen met het hiv-virus besmet waren.[1] In de strijd voor zichtbaarheid – ook binnen ACT UP werden vrouwen door seksisme buitengesloten van het idee dat ook zij besmet konden worden – stichtten vrouwen in 1990 in de VS een eigen vrouwentak van ACT UP, de Women’s Caucus. Onder deze vlag streden zij voor meer zichtbaarheid, erkenning en aanpak van de aidsproblematiek onder vrouwen. Dit T-shirt werd gedragen tijdens een vrouwendemonstratie in San Francisco. T-shirt ‘Women Act Up!’, collectie IHLIA LGBTI Heritage, https://wearinggayhistory.com/items/show/4632.

[1] Lhbt staat voor lesbisch, homoseksueel, biseksueel en transgender.

[2] Hiv en aids zijn twee verschillende termen die vaak door elkaar worden gebruikt. Hiv is het virus dat aids veroorzaakt. Hiv breekt langzaam het immuunsysteem af, waardoor iemand vatbaarder is voor virussen en bacteriën. Wanneer hiv het immuunsysteem in zulke mate heeft aangetast dat het niet meer in staat is het lichaam te beschermen, dan heeft iemand aids. De kleinste ziektes en infecties kunnen dan fataal zijn. In de westerse wereld zijn hiv en aids dankzij hiv-remmers en goede gezondheidszorg inmiddels niet meer vanzelfsprekend dodelijk, maar in andere delen van de wereld lopen patiënten nog steeds groot risico. Via: Aidsfonds, https://aidsfonds.nl/over-hiv-aids/wat-zijn-hiv-en-aids/#afkorting

[3] Aidsfonds https://aidsfonds.nl/over-hiv-aids/wat-zijn-hiv-en-aids/geschiedenis-van-hiv-en-aids/

[4] Léon Kruijswijk, ACT UP, zaaltekst tentoonstelling LGBTshirtQIA+ bij IHLIA LGBTI Heritage, 2020.