Kostuums voor King Lear
Kleding maakt iets duidelijk over wie iemand is; over wat hij of zij aan het doen is en hoe hij of zij zich voelt. Dat geldt ook voor theaterkostuums. We willen direct een acteur die opkomt, plaatsen. Wie heb ik voor me: is het een prins of een raadsheer, de vrouw des huizes of de dienstbode, de opstandeling of de machthebber? En is deze prins in rouw, heeft de huisvrouw liefdesverdriet en is de opstandeling een macho of een intellectueel? Dit alles kan een kostuumontwerper laten zien. Daarbij moet hij of zij, samen met de regisseur, eerst kiezen of hij een realistisch kostuum wil aanmeten of meer een symbolisch kostuum.
Historisch verantwoord
In de 17e en 18e eeuw nam men het niet zo nauw met het realistisch gehalte van de kostuums. Acteurs hadden zelf de verantwoordelijkheid over hun kostuums en bovendien was kleding duur en werd voor meerdere stukken gebruikt.
Johannes Jelgerhuis (1770-1836) is degene in Nederland die voor het eerst onderzoek deed naar verantwoorde historische kostuums. Hij was aanvankelijk opgeleid als schilder en graveur, maar zijn vertolking van de rol van King Lear in Shakespeare ‘s gelijknamige stuk betekende zijn doorbraak als acteur. Jelgerhuis had uitgesproken opvattingen over het toneel van zijn tijd. Zijn notities over de rol van King Lear bewijzen dat Jelgerhuis niet alleen onderzoek deed naar de historische achtergronden van een bepaald kostuum, maar ook nadacht over zijn personage.
King Lear vervalt tot landloperij, omdat hij zijn bezittingen al tijdens zijn leven verdeelt onder twee van zijn dochters. De centrale scene is die op de hei waar hij , midden in een storm, onbedekt en onbeschut tot waanzin vervalt. Lear moest daar, in de redenering van Jelgerhuis, een gescheurd en armoedig gewaad aanhebben, maar er moest ook nog iets zichtbaar zijn van zijn vroegere rijkdom en weelde.
Na bestudering van oude Engelse klederdrachten kwam hij tot de volgende oplossing: een onderkleed in een stille en sombere kleur, een schrale, rode sjaal op verwarde wijze over de schouder neerdalend. Daaroverheen een zwarte fluwelen mantel, afgezet met bont en hermelijn, zoals die alleen door vorsten gedragen wordt en niet snel slijt. In de theatercollectie van Bijzondere Collecties bevind zich uiteraard niet meer dit kostuum, maar gelukkig is er wel een afbeelding bewaard gebleven. Hoe hebben latere scenografen gedacht over het kostuum van King Lear?
De kunsthistoricus en latere hoogleraar kostuumgeschiedenis en conservator van het Haags Gemeentemuseum Frithjof Willem Sofie van Thienen ( 1901-1969) ontwierp in de twintiger jaren de kostuums voor King Lear. Op een tekening voor een kostuumontwerp uit 1923 is te zien dat hij voor een rode tuniek met mantel kiest. Heeft dit ontwerp ooit de planken gehaald?
60 King Lears
In de productiedatabase van de theatercollectie staan meer dan 60 premièrevoorstellingen van King (of Koning) Lear in Nederland. We noemen hier een paar.
Een legendarische voorstelling was de voorstelling waarin Albert van Dalsum (1889-1971) afscheid nam van zijn 55-jarige toneelcarrière in Koning Lear van november 1964 bij de Haagse Comedie (regie Joris Diels). De uit Engeland afkomstige beroemde vormgever Farrah Abdelkader ontwierp de kostuums die de Haagse Comedie huurde van de Royal Shakespeare Company.
Helaas is in de theatercollectie geen ontwerp van deze King Lear-voorstelling bewaard gebleven, maar er zijn gelukkig nog wel zwartwit foto’s van deze beroemde voorstelling. Op deze foto is te zien dat Van Dalsum een lange mantel droeg die gedurende het stuk steeds meer gaten en rafels gaten vertonen. De kleur zal waarschijnlijk rood zijn geweest: de recensies beschrijven wel de kostuums, maar niet de kleur. Van deze rol is zelfs nog een stukje film bewaard gebleven.
In 1973 neemt het Publiekstheater Koning Lear op in zijn programma. In een regie van Hans Croiset wordt Lear gespeeld door zijn vader, Max Croiset. Huub van Gestel tekende voor de kostuums.
28 jaar later speelt Hans Croiset zelf King Lear bij het Nationale Toneel in 2001 in de regie van Johan van Doesburg. Rien Bekkers tekende voor de kostuums. Rien Bekkers (1950) werkt als kostuumontwerper voor theater, opera en ballet. Uitgangspunt voor zijn ontwerpen is de tijd waarin de teksten en de muziek zijn geschreven en gecomponeerd. De ontwerpen zijn nooit een exacte kopie van een historisch kostuum. Rien Bekkers combineert historische elementen met eigentijdse accenten, zoals het toevoegen van bijzondere materialen. Op deze manier probeert hij de inhoud van het gespeelde stuk zo toegankelijk mogelijk te maken. Voor King Lear kiest hij om de zusters mooier, warmer en majestueuzer te kleden dan Lear om zo hun slechtheid te accentueren.[1]
Toneelgroep De Appel speelt in 1981 een King Lear in de regie van Erik Vos. Voor King Lear, gespeeld door Peter van der Linden, ontwierp Niels Hamel een lange, mouwloze rode jas, zonder decoraties, maar uitgevoerd in een glanzende stof.[2]
Theatergroep Hotel Modern maakte in 2003 met Lears Oog een eigenzinnige variant op Shakespeares King Lear met tal van komische intermezzi. Omdat Hotel Modern werkt met kleine kleipoppetjes zijn kostuums hier overbodig en zijn de decors en geluids- en lichteffecten belangrijk.
Het Toneel Speelt brengt in 2012 een King Lear op de planken met Mark Rietman als King. In een filmpje op YouTube verteld Bernadette Corstens, kostuumontwerper, over haar ontwerp. Zij kiest er voor met minimalistische middelen de Koning weer te geven. In gescheurde en bevlekte witte blous met spijkerbroek.
De Toneelmakerij heeft een jeugdvoorstelling van King Lear op het programma staan voor 2017. En zo zet de traditie zich voort. Iedere regisseur en dus ook iedere kostuumontwerper moet iedere keer weer beslissen hoe hij of zij Lear wil neerzetten en vormgeven. Zo blijft deze 411 jaar oude tragedie actueel en aantrekkelijk.
Meer weten of Shakespeare? Bij Bijzondere Collecties is vanaf 15 december de tentoonstelling Shakespeare.NL te zien.
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie