De ontwikkeling van de zak in mannenkleding

De zak in een kledingstuk is in deze tijd een vanzelfsprekend iets. De ontstaansgeschiedenis vertelt ons echter dat de zak niet altijd zo vanzelfsprekend is geweest. Vroeger bestond er niet iets als een zak en droeg men op een andere manier zijn spullen met zich mee. Daarnaast is er in de vrouwenmode en in de mannenmode een verschil in hoe de zak is ontwikkeld. Op deze themapagina vind je meer informatie over de ontwikkeling van de zak in de mannenmode.
 

Verleden

De ontstaansgeschiedenis van de zak is te herleiden vanaf ca. 1100 – 1300 [1]. Maar de ontwikkeling in Europa kwam echter pas goed op gang rond de 17^e eeuw. Men droeg voor die tijd van alles met zich mee met behulp van tasjes, oftewel een beurs. Deze tasjes werden aan een riem om de middel gedragen. Dit deden zowel mannen als vrouwen. Door de stedelijke groei, groeide ook de criminaliteit, en dat zorgde ervoor dat men in de 17^e eeuw deze tasjes niet over de kleding, maar onder de kleding begon te dragen.

In de broeken van mannen en in de rokken van vrouwen werden openingen in de zijnaden gemaakt. Deze openingen zorgden voor een doorgang naar de tasjes. Uiteindelijk werden dit de omgebonden zakken. Deze zakken heten zo omdat ze dus omgebonden om de middel zitten, los van het kledingstuk, in plaats van verwerkt aan het kledingstuk zelf.

In het Engels is de ontstaansgeschiedenis zelfs in het woord zichtbaar. “Pocket” stampt af van het Noord-Franse woord “poque”; wat tas betekent.
 

Mannen- en vrouwenmode

De omgebonden zak heeft in de mannenmode een andere ontwikkeling meegemaakt dan in de vrouwenmode. Over de ontwikkeling van de zak in de vrouwenmode vind je meer op deze themapagina.

De basis is voor de mannenmode en de vrouwenmode hetzelfde. De man droeg namelijk net als de vrouw ook omgebonden zakken onder de kleding, maar door het heersende modebeeld uit Frankrijk van eind 17^e eeuw begin 18^e eeuw kwam hier verandering in. De mannenkleding volgde steeds meer de vorm van het lichaam en kwam strakker te zitten. De omgebonden zakken werden tussen de kledinglagen gedragen zodat de lijn van de kleding niet verstoord werd. Uiteindelijk werden er zakken in de kledingstukken verwerkt. Eerst in de broek en daarna ook in jassen en vesten. Vooral bij de jas is er het meest geëxperimenteerd met zakken.
 

Functie

De functie van de zak is bekend. Alles wat de man maar nodig kan hebben, kan hij zo dankzij de zak, gemakkelijk met zich meedragen. In de 19^e eeuw en 20^e eeuw verschenen er steeds meer verschillende vormen van zakken. Denk maar aan al die zakken in een colbert: de borstzak, de paspelzakken en de binnenzakken. In de hedendaagse mode geldt nog steeds, hoe meer zakken een jas of broek heeft, hoe informeler het kledingstuk.

De mannenmode heeft zich door de jaren heen verder ontwikkeld, en de zak heeft zich steeds aangepast aan het heersende modebeeld. Zo kan de functie van de zak soms vergaan. Zoals bij de trainticketpocket die in een colbert boven de paspelzak is verwerkt. Deze zak werd gebruikt voor kleingeld en voor (zoals de naam al zegt) het treinkaartje. Nu wordt de zak niet meer gebruikt voor treinkaartjes, maar is het verbonden aan status. De trainticketpocket is namelijk alleen te vinden bij opmaatgemaakte pakken en kan daarom een echt fashionstatement zijn.   


De kostuumgeschiedenis laat zien dat de zak een hele ontwikkeling heeft meegemaakt. Zo zie je maar dat zelfs de zak niet zo vanzelfsprekend is geweest.  In de mannenmode draait het vooral om de functionaliteit van kleding en onderdeel daarvan is onder andere de zak. Fashionstatement of niet, de zak is niet weg te denken uit de mannenmode.
 

Wil je meer weten over de zak? Lees dan de boeken:

Barbara Burman en Seth Denbo, Pockets of history: The secret of an everyday object, 2007
Leontien van Beurden, Mode in de twintigste eeuw, 1988
Sigrid Ivo en Pepin van Roojen, Bags, 2012