Huwelijkswaaiers

In de 18e eeuw groeit de waaier uit tot een onmisbare accessoire en een populair huwelijkscadeau. Zulke huwelijkswaaiers, vaak versierd met ‘liefdesthema’s’, werden door de bruidegom aan zijn bruid gegeven op hun huwelijksdag.

Meer waaiers in omloop

Door ontwikkelingen in de printkunst konden waaiers sneller gemaakt worden, waardoor goedkopere exemplaren in de omloop kwamen. Hierdoor werd de waaier voor een groter publiek beschikbaar. Er was wel een groot verschil in de goedkopere en de waardevollere waaiers: een luxueus met de hand geschilderd exemplaar werd soms zelfs versierd met diamanten.

Waaier met paarlemoer, bladgoud en zilver en witleren blad, 1785, collectie Centraal Museum. Op het blad staan een echtpaar vergezeld door Amor en Venus.

In de 18e eeuw was de waaier ook een populair huwelijkscadeau. Zulke huwelijkswaaiers werden door de bruidegom aan zijn bruid gegeven op hun huwelijksdag. Simpelere varianten konden worden gegeven aan huwelijksgasten.

De huwelijksedities

De term ‘huwelijkswaaier’ lijkt een moderne term. Als we kijken naar 18e-eeuwse inventarissen van waaierwinkels wordt er alleen onderscheid gemaakt in rouw- en kinderwaaiers. In theorie kon dus elke waaier gegeven worden als huwelijkswaaier. Toch zijn er veel waaiers bewaard gebleven die zo specifiek naar het huwelijk verwijzen dat ze door musea als zodanig worden bestempeld.

We zien een paar veel voorkomende thema’s op deze waaiers. Het meest voorkomende in Nederland lijkt de afbeelding van een Romeins huwelijk te zijn. Vaak is de god van het huwelijk, Hymenaeus, hierop afgebeeld (afb. 1).

Liefde in mythische en Bijbelse voorstellingen

Mythische voorstellingen met verwijzingen naar het huwelijk, of liefde, zien we vaker terug op huwelijkswaaiers. Een populaire mythe hiervoor is bijvoorbeeld ‘het oordeel van Paris’. De populariteit van klassieke voorstellingen zien ook we terug in 18e -eeuwse kunst.

Waaier met ‘oordeel van Paris’, vermoedelijk huwelijkswaaier, 1725-1750, KT 38-198 Gemeentemuseum

Naast mythische voorstelling komen Bijbelse voorstellingen ook veel voor op huwelijkswaaiers. Ook bij deze categorie zien we dat gekozen wordt voor verhalen die verwijzen naar het huwelijk, zoals het verhaal over Ruth en Boaz, of het huwelijksaanzoek van Isaak aan Rebecca.

Waaier met ‘aanzoek aan Rebecca’, vermoedelijk huwelijkswaaier, ca. 1745 - ca. 1755, BK-NM-12904-B Rijksmuseum

Liefde in de mode

De huwelijkswaaiers zijn allemaal volgeladen met liefdessymboliek. In de 18e eeuw kwam de term ‘liefde’ erg in de mode. Er ontstond hierdoor kritiek op de gearrangeerde huwelijken en trouwen voor liefde werd de norm, al was dit ook vaak niet meer dan een ideaal.

Niet elke waaier met een liefdesscène hoeft per se een huwelijkswaaier te zijn, maar we kunnen er wel vanuit gaan dat alle huwelijkswaaiers romantische scenes afbeelden. Sommige waaiers bevatten portretten of initialen van een koppel: bij deze waaiers kunnen we ervan uit gaan dat ze specifiek voor huwelijken zijn gebruikt.

Huwelijkswaaier met portretten man en vrouw, ca. 1780, B_236-R-077 De waaiercollectie Felix Tal, Koninklijk Oudheidkundig Genootschap

Verder lezen

Themapagina ‘Accessoires in de achttiende eeuw’ (over romantische kousenbanden en waaiers)

Bianca du Mortier, Waaiers en waaierbladen 1650-1800

Marit Eisses, ‘Ondeugende onderkleding of toch niet?’ (over liefdesmotto’s op onderkleding in de 18de eeuw)

Catherine Wolfs, ‘In gesprek met: Fransje van Eijsden’