Valhoedjes

In het Amsterdamse straatbeeld duikt een nieuw fenomeen op: gestreste ouders, vaak expats, die hun kinderen met helm achterop de fiets of in de bakfiets vervoeren. Maar zo’n hoofdbescherming is niet nieuw: in vorige eeuwen waren valhoedjes heel gewoon.

Bescherming

Het is in Nederland niet gebruikelijk om kleine kinderen op de fiets een helm op te doen. Ook in de speeltuin, of op welke speelplek dan ook, zie je geen kindjes met extra hoofdbescherming. Maar langzamerhand zie je toch steeds vaker kinderen met fietshelmen. Helaas ziet het merendeel van deze geribbelde helmen eruit als halve walnoten van kunststof, zonder enig modieus of hip of verfraaiend element.

Toch is het in Nederland ooit anders geweest. Kijk maar eens naar schilderijen en tekeningen uit de 17^e, 18^e en eerste kwart van de 19^e eeuw. Daarop zijn soms kinderen te zien met een bolle muts op het hoofd of met een soort stootrandje: een valhoedje. Deze kleine kinderen hebben misschien net leren lopen. Zo’n valhoedje beschermde bij het vallen. In die tijd overleefden veel kindertjes hun vroege kindertijd niet; de ouders waren natuurlijk extra voorzichtig met hun geliefde kroost die wel de peuterleeftijd bereikten.

Nicolaes Muys, Portret van het gezin van Aernout van Beeftingh, 1797, Rijksmuseum Amsterdam

Valhoedjesregen

Als je er eenmaal zo’n valhoedje hebt gezien, dan blijf je ze zien. Dat ontdekte Wieteke van Zeil toen zij op 12 november haar Oog voor Detail in De Volkskrant wijdde aan kindjes met valhoedjes. Dat leverde haar een aantal reacties op met nog meer afbeeldingen van valhoedjes. Voor wie het zelf wil zien: @wietekevanzeil.

Eerst baalde ik een beetje, want ik was toevallig zelf net dit stuk aan het voorbereiden over valhoedjes. Maar dat ging heel snel over, want eigenlijk versterkt het mijn verhaal. Ook op de Rijksstudio van het Rijksmuseum was iemand al heel ijverig bezig geweest om allemaal valhoedjes te verzamelen. Daarnaast stuitte ik op een leuk artikel van Museum van Loon waar het ook al over valhoedjes ging. En ik was blij nog te ontdekken dat valhoedenmaker daadwerkelijk een beroep was. Er bestond zelfs ooit een valhoedenmaker die, het kan bijna niet mooier, Borduur heette.

Louis Bernard Coclers, Kind met valhoed, 1756-1817, Rijksmuseum Amsterdam

Willem V

De valhoedjes vallen dus her en der uit de lucht. Als conservator van de collectie koninklijke kostuums in Paleis Het Loo kon ik het natuurlijk niet laten om op zoek te gaan naar een koninklijk valhoedje en gelukkig heb ik er twee gevonden! Het eerste is een valhoedje van de jonge prins Willem die in 1748 werd geboren en later stadhouder Willem V werd. Het valhoedje is overtrokken met zwart fluweel en versierd met borduurwerk in zilverdraad.

Valhoedje van prins, later stadhouder, Willem V, circa 1750, Koninklijke Verzamelingen Den Haag

Prinses Louise, de dochter van Willem V werd geboren in 1778. Zij was het tweede kind van Willem V en zijn echtgenote Wilhelmina van Pruisen. Haar oudere broertje overleed helaas tijdens de geboorte. Na zo’n tragische gebeurtenis was het stadhouderlijk paar natuurlijk extra zuinig op Louise. U ziet haar hier met een zwart valhoedje. Zoals te zien op een detail van het schilderij werd het valhoedje rijk versierd. Het is interessant om te zien dat zelfs een functioneel hoofddeksel mooier werd uitgevoerd als het door een prinsje of prinsesje werd gedragen.

Guillaume de Spinny, Portret van de drie kinderen van stadhouder Willem V met in het midden prinses Louise, 1775, Koninklijke Verzamelingen Den Haag

Zelf op zoek?

Als je het virus van het valhoedjes zoeken eenmaal te pakken hebt, kun je heel wat uurtjes ronddolen op internet. Vergeet dan niet op de Engelse term voor valhoedje te zoeken: pudding hat of cap of op de Franse term: bourrelet. Wat fijn zou het zijn als iedereen dan enthousiast aan het werk zou gaan om zelf een valhelmpje voor de jongste te naaien, te borduren of te versieren. Dat ziet er vast leuker uit op straat.

Poppenvalhoed van zwart geript trijp met bloemen en pluim, 1715-1799, Fries Museum Leeuwarden; Bruikleen De Ottema-Kingma Stichting

Waar te beginnen met zoeken? Natuurlijk op het trefwoord valhoed of valhoedje in de collectie van Modemuze! Ook daar zijn een paar valhoedjes te vinden.