Witte bruid, zwarte bruid, zwangere bruid?!

Toen deze zwarte japon in 1978 aan de mode- en kostuumafdeling van het huidige Kunstmuseum Den Haag werd geschonken, werd genoteerd dat het om een trouwjapon ging.

Hoewel we bruidsjurken tegenwoordig associëren met de kleur wit, werd er in de 19^e eeuw nog veel in kleur getrouwd, zo ook in het zwart. Dit was veel economischer, want zo kon je de japon nog vaker dragen.

Deze trouwjapon is gemaakt van ripszijde en bestaat uit een lijfje en een rok. De achterpanden van het lijfje lopen door in een lange sleep die over de achterkant van de rok valt. In de rok zitten baleinen die tot een tournure gevormd kunnen worden en de japon zo het modieuze silhouet geven. Hoewel de japon vrij sober is qua decoratie, zit het geheel erg mooi in elkaar.  

Zwangerschapsjapon

In 2014 werd de japon aangekleed voor de tentoonstelling Romantische Mode, Mr. Darcy meets Eline Vere. Tijdens het aankleedproces werd ontdekt dat er veel ruimte op de buik zat: het ging hier om een zwangerschapsjapon. Vanaf dat moment werd aangenomen dat het een trouwjapon was die later vermaakt was tot zwangerschapsjapon, hetgeen zeker niet ongebruikelijk is.

Afb. 1: de japon tijdens de tentoonstelling Romantische Mode (2014).

Tijdens een recente bestudering kwamen we er echter achter dat de japon helemaal geen vermaak-sporen vertoont: de japon is gemaakt als zwangerschapsjapon. Dit hield in dat ofwel de familieoverlevering niet klopte en het helemaal geen trouwjapon was, ofwel dat de bruid zwanger was op haar trouwdag. Gezien verhalen in families in de loop der jaren weleens kunnen veranderen, leek het eerste aannemelijker.

Kleine rekensom

Een online archief bood echter uitkomst: de bruid was wel degelijk zwanger op het moment van het huwelijk. De bruid in kwestie was Leonarda Veenendaal, ze trouwde op 28 november 1889 met George Nicolaus Frederik Schenck.[i] Op 2 maart 1890 werd een dochtertje geboren.[ii] Op haar bruiloft was Leonarda dus bijna 6 maanden zwanger.

Afb. 2: huwelijksakte van Leonarda Veenendaal, 1889.

De japon is waarschijnlijk door Leonarda zelf gemaakt. Op haar huwelijksakte wordt vermeld dat ze naaister was. Ze moet een verdienstelijk naaister geweest zijn: niet alleen is de japon heel netjes en geheel naar het modebeeld vervaardigd, ook is de stof van een luxe kwaliteit. Ze zal de japon verder niet veel hebben gedragen – de japon is bijna in een nieuwstaat.

Door de belijning van de japon valt de zwangere buik van voren bijna niet op. Zwangerschap werd in de 19^e eeuw altijd zoveel mogelijk gemaskeerd, zelfs door getrouwde vrouwen. Dit is ook waarom pas tijdens het aankleedproces duidelijk werd dat het om een zwangerschapsjapon ging. Wanneer je de japon niet op een pop ziet, is het eigenlijk niet zichtbaar dat deze voor een zwangere vrouw gemaakt is. 

Afb. 3: japon circa 1890, vermoedelijk vervaardigd door Leonarda Schenck-Veenendaal.

Prachtige eenvoud

Onlangs viel tijdens het beschrijven van de negentiende-eeuwse japonnen ook deze japon op. De japon is heel simpel, maar wel heel mooi gemaakt. Hoewel de japon netjes gemaakt is, is het geen hoog-modieuze japon. Qua model doet de japon denken aan japonnen zoals deze bijvoorbeeld door huishoudsters gedragen werden. De glinsterende paarse knopen zijn hiervoor echter te modieus.

De herkomst gaf meer duidelijkheid: deze japon komt uit dezelfde schenking als de zwarte zwangerschaps-/bruidsjapon. De japon is vermoedelijk dus ook gedragen én gemaakt door Leonarda Schenck-Veenendaal. Deze vrij ingetogen japon van uitzonderlijke kwaliteit past goed bij het soort kleding dat Leonarda als naaister gedragen zou hebben. Mooi genoeg om haar klanten haar vaardigheden te tonen, maar niet tè – het was namelijk van het hoogste belang om je naar je stand te kleden. 

Dat de japon haast nieuw lijkt, is niet verwonderlijk. Qua model moet de japon rond 1890-1891 gedateerd worden. Vermoedelijk is de japon na de geboorte van haar dochter in maart 1890 gemaakt. In maart 1891 beviel Leonarda van een jongen. Mogelijk heeft ze de japon alleen tussen en net na de zwangerschappen gedragen. 

Afb. 4: japon circa 1890, vermoedelijk vervaardigd door Leonarda Schenck-Veenendaal.

Wordt vervolgd…

Tijdens het beschrijven van de 19^e-eeuwse japonnen zijn er de afgelopen tijd nog heel wat stiekeme zwangerschapsjaponnen ontdekt, genoeg stof dus voor nog meer blogs!

Meer weten over historische zwangerschapskleding? Eerder schreef conservator Madelief Hohé al een blog over zwangerschapskleding in de 18^e eeuw.