Lente! Haagse bloemjuwelen in Amsterdam

Het is lente. Terwijl iedereen zich binnen schuil houdt is de natuur om ons heen volop in bloei. Wat is er dan toepasselijker om in April, tevens de maand van de diamant, over een tweetal bloemjuwelen te bloggen?  Het gaat om een ring en een broche uit het Haagse atelier van Johannes Steltman (1891-1961) welke beiden in 2018 door het Rijksmuseum voor de collectie werden verworven.[1

Haagse chic

De ontwerpen van Steltman vormen een essentieel onderdeel van de geschiedenis van het Nederlandse sieraad.[ii] De firma was reeds met een zilveren koffieservies[iii] in de Rijksmuseum collectie vertegenwoordigd maar juwelen ontbraken nog.[iv] Als een van de topjuweliers in Nederland vonden de internationale ontwerpen van Steltman gretig aftrek in Nederland. Invloeden uit Parijs en de grote juweliershuizen zijn duidelijk zichtbaar in zijn werk alhoewel de sieraden toch onmiskenbaar Nederlands zijn. In 2017 was het 100 jaar geleden dat het bedrijf werd opgericht en dit jubileum werd gevierd in het Kunstmuseum in Den Haag met de tentoonstelling Haagse Chic Steltman: 100 jaar sieraden en zilver. Collega blogger Marit Eisses schreef er een prachtige catalogus bij waar de rijkdom van de sieraden en het nog bestaande archief duidelijk in naar voren komt.[v]

Atelier Johannes Steltman (1891-1961), Lotusring, 1936. Collectie Rijksmuseum (BK-2018-136).

Atelier Johannes Steltman (1891-1961), Lotusring, 1936. Collectie Rijksmuseum (BK-2018-136).

Lotus

Een veelvuldig terugkerend motief in Steltman ontwerpen is de lotusbloem. Als symbool van puurheid, verlichting en regeneratie laat de lotus zich prachtig vertalen in sieraden. Een van de mooiste voorbeelden zien we terug in deze ring uit 1936. De ring is vervaardigd uit platina en witgoud, typisch voor de Art Deco in de jaren 1930. De scheen loopt bij de schouders uit in omgevouwen bladeren die de lotusbloem ondersteunen. De bladeren van de bloemen zijn bezet met 105 briljant en 8/8 geslepen diamanten.[vi] Daarnaast zijn de bladeren versierd met een hartvormig motief ingelegd met mat zwart email. Het gebruik van dit matte type email is tevens kenmerkend voor vroege Steltman ontwerpen. Het zorgt bij deze ring voor de juiste balans tussen het glimmende metaal en de sprankelende diamanten. De lotusvrucht wordt gevormd door een grote natuurlijke parel die in een perfecte conditie is. De Rotterdamse rederij familie door wie de ring gekocht is heeft er al die tijd goed voor gezorgd.

Atelier Johannes Steltman (1891-1961), Bloembroche, 1953. Collectie Rijksmuseum (BK-2018-138).

Atelier Johannes Steltman (1891-1961), Bloembroche, 1953. Collectie Rijksmuseum (BK-2018-138).

Internationaal

Voor een broche die qua vormgeving typisch is voor de jaren 1950 is een gestileerde bloemvorm gebruikt. Van het populaire diamantwerk dat Steltman in die periode naar internationale smaak vervaardigde is deze broche het ultieme voorbeeld. De relatief grote afmetingen (6,6 x 4,1 cm) maakt dat dit stuk te vergelijken valt met internationale voorbeelden uit de collecties van Tiffany’s, Cartier en van Cleef en Arpels. Voor de geschiedenis van het Nederlandse sieraad is het belangrijk om te beseffen dat dit soort stukken ook in Nederland werden vervaardigd én gedragen. Deze specifieke broche fungeerde in 1957 als een van de beelddragers voor de tentoonstelling Amsterdam Diamant Stad in de Amsterdamse Apollohal.

De broche is geheel uit platina vervaardigd en in totaal met 190 diamanten bezet. De stijve bloembladeren in draadwerk zijn voorzien van briljant geslepen diamanten die met 4 klauwtjes, een chaton zetting, zijn vastgezet. De diamanten in de meer vloeiende bladeren zijn volgens de incrustatie methode gezet waarbij op vier punten een klein beetje metaal over de rand van de steen is gewreven. Zoals je aan de achterkant kunt zien zijn alle zettingen open waardoor er zoveel mogelijk licht door de diamant kan schijnen wat de schittering uiteraard ten goede komt. Een heel mooi detail bij deze broche vind ik de diamantjes aan de uiteindes van de omgevouwen blaadjes. Samen met de rechthoekige of baquette geslepen stenen geven ze net dat beetje extra schwung aan de broche.

Aan de achterzijde van de broche zien we, naast de kanonsluiting, aan de bovenzijde twee oogjes zitten. De broche kan dus ook als een pendant gedragen en bij een kostbaar stuk als dit is dat wel zo functioneel.

Na al deze pracht en praal is het mooi om af te sluiten met misschien wel de belangrijkste eigenschap van de lotusbloem. Want ondanks het feit dat de wortels van de lotus zich in het donker en in de modder nestelen en lang onzichtbaar zijn, bloeit de lotus uiteindelijk in volle glorie, zonder enige modder op de blaadjes. Laten we hopen dat na deze donkere tijden de wereld weer gezond en onbezoedeld van de zon mag genieten.

De auteur tijdens de installatie van de Steltman sieraden in de Special Collections van het Rijksmuseum, 2018.