Verbergen of beschermen: bijzondere maskers uit zuid Iran

Vorig jaar ging Hamila, een van mijn lievelingsnichten op een bijzondere reis naar Hormozgan in Iran. Ze stuurde me filmpjes en foto’s en ze vertelde bijzondere verhalen over de kleding, vooral de nighab, een 'masker' dat gedragen wordt in het zuiden van Iran. Deze maskers zijn eerder een uiting van hun culturele identiteit dan van een religieus bewustzijn. 

Verbergen of beschermen

Maskers hebben een lange geschiedenis en diepere betekenissen in verschillende culturen, zowel religieus als cultureel. Met een masker kan je je identiteit op een simpele manier veranderen of verbergen, je kan het dragen ter bescherming van je gezicht of juist om er feestelijk uit te zien. Denk aan de maskers van het Venetiaanse carnaval, gebruikt om de eigen identiteit te verbergen en dat betekende iedereen gelijk.

In diverse gebieden in Afrika diende het masker vaak als middel om de geest van de voorouder te laten spreken. Maskers worden ook ingezet ter bescherming tegen ziekte, hitte, koud; tegen giftstoffen, oorlogssituaties of tegen rook. Er zijn ook maskers van superhelden van strips en films met een geheime identiteit, om hun familie en vrienden te beschermen tegen hun vijanden.

De kleurrijke maskers van de Bandari

Een fascinerend gebruik van maskers is te vinden bij de Bandari-vrouwen in Iran. De maskers worden daar al eeuwenlang gedragen door de Bandari-vrouwen in provincie Hormozgan in Iran. De provincie Hormozgan is een van de 31 provincies in Iran en is gelegen in het zuiden van het land. De hoofdstad van de deze provincie is Bandar Abbas. Ooit onderdeel van de oude zijderoute is het van oudsher een kruispunt van verschillende culturele invloeden.

In Hormozgan dragen de vrouwen een zogeheten nighab met kleurrijke decoraties. Deze nighab voor de vrouwen van de Golfkust heeft verschillende namen en wordt ook wel boerka (burqa) genoemd. In het Arabisch BORQE, in het gebied van Hormozgan (Iran) BORKE, in het gebied van de haven Lang Batoole ,BATOOLE; tussen het noordelijke deel van Lengeh en ten zuiden van de provincie Fars, TABILE genoemd.

Scan uit het boek Clothing of women in Hormozgan van Shaya Safa Isini (Perzisch)

Communicatie via kleur en ontwerp

Borgheg (of burqa)  is een deel van de kleding die vrouwen in het zuiden van Iran van de andere Iraanse vrouwen onderscheidt. Iedere stad van de provincie heeft zijn eigen vorm masker. De kleur en het ontwerp geven aan tot welke stam of regio van de provincie Hormozgan de draagster hoort.

De Bandari maken en dragen de maskers zelf. Het kleurverschil toont het onderscheid tussen oud en jong, getrouwd en weduwe. De borduurstijl toont ook de etniciteit van de eigenaar. Goedkope zwarte maskers zijn gereserveerd voor meisjes die de gewoonte moeten volgen vanaf de leeftijd van negen jaar. Het oranje masker is duur en is bedoeld voor een vrouw tijdens haar verloving en vaak worden kleine gouden versieringen toegevoegd aan de koorden die het aan het hoofd bevestigen. Rood wordt gedragen door getrouwde vrouwen.

De maskers worden door zowel Sjitesche als Soennitische moslims vrouwen gedragen. Sjiieten hebben de neiging om een rode rechthoekige maskers te dragen; terwijl soennieten meestal zwarte of gouden maskers dragen. Gemaakt van indigo doek en met minder geometrische vormen.

Het dragen van dit masker is voor deze vrouwen meer een uiting van hun culturele identiteit dan een uiting van een religieus bewustzijn. Daarnaast hebben de maskers ook een praktisch doel; ze beschermen het gezicht tegen de harde stralen van de zon, vooral in de zomer, en helpen de huid wit te houden. Zuidelijke mannen geven de voorkeur aan een witte huid!

Mijn nicht Hamila poseert met niqaab op het Qesm eiland. Privefoto

Masker met snor

Een bijzondere en opvallende vorm van het masker, de zogenaamde niqaab, is te vinden op het Qeshm-eiland; een masker met een snor! Dit masker met snor is volgens verhalen eeuwen geleden (de 16-17e eeuw) ontworpen om lokale vrouwen er sterker en ernstiger te laten uit zien tegen vijanden. De strategische ligging van het Qeshm-eiland was namelijk zeer vatbaar voor invasies. Met dit opvallende snor-vormige masker werden mogelijke indringers voor de gek gehouden. Van veraf leken de vrouwen in de dorpen op het Qeshm-eiland op mannelijke soldaten!

Vrouw met "bandari battula", in Zuid Iran, Qeshm eiland. Hamed Saber, bron: Wikicommons

Vele vormen van bedekking

Er is eigenlijk opvallend weinig onderzoek gedaan en geschreven over de oorsprong en het gebruik van maskers in het zuiden van Iran. De allereerste keer dat ik ervan hoorde was in 1997 toen ik bezig was met het namaken van traditionele kleding uit de verschillende provincies van Iran voor een mode-show. Sindsdien ben me steeds meer gaan afvragen wat de historische oorsprong van deze maskers is en hoe het gebruik ervan zich heeft ontwikkeld sinds de Perzische tijd. Doordat ik geinteresseerd ben in de ontwikkeling van kleding in Perzie/Iran heeft mijn nicht Hamila die vraag voor mij weer actueel gemaakt.

Bronnen

• Clothing of women in Hormozgan, Shaya Safa Isini (Perzisch)
• Reisbeschrijvingen / Reisverslag van H.I.M. Farah Pahlavi, Mansoureh Pirnia (Perzisch)
• Gesprek nicht Hamila
• BBC/The mysterious masked women of Iran
• The Culture Trip, Introduction to Irans traditional dress
• Daily Mail