Culturele waardering of culturele toe-eigening?

In deel 1 van deze blogpost beschreef Vanessa de Gruijter de geschiedenis van culturele toe-eigening en waarom sommige mensen zo boos kunnen reageren. In het tweede deel gaat Vanessa in op de culturele toe-eigening door grote modemerken, met Chanel en de Dallas Metiers d’Art show 2013/2014 als case study. Wat zijn de do’s en don’ts? Waar ligt de grens tussen culturele waardering en culturele toe-eigening? 

Verzamelen of toe-eigenen?

In de vorige blogpost beschreef Vanessa dat terwijl Native Americans (en andere groepen die ooit onder koloniale heerschappij hebben geleefd) werden gedwongen hun cultuur en erfgoed op te geven, er tegelijkertijd grote belangstelling voor ditzelfde erfgoed was in Europa en de VS. De ‘authentieke’ kunst en cultuur van o.a. Native Americans vond men fascinerend en veel van dit erfgoed kwam in de 19de eeuwse etnografische musea terecht. 

Men wilde laten zien hoe ‘primitief’ deze mensen waren en hoe groot het verschil was tussen de ‘beschaafde' Europeaan en de gekoloniseerde volkeren. Ook was men geïnteresseerd in de door hen gebruikte materialen, technieken en stijlelementenen werden ambachtslieden en designers aangemoedigd deze te bestuderen en als inspiratie te nemen voor hun designs. 

En daar ligt de crux van het verhaal: enerzijds werden Native Americans gedwongen hun cultuur en erfgoed op te geven, anderzijds werd ditzelfde erfgoed toegeëigend en diende het als inspiratie voor Europese en Euro-Amerikaanse ontwerpers en kunstenaars. 

High Fashion of verkleedpartij?

Met deze geschiedenis in het achterhoofd is het des te pijnlijker om weer eens ergens een ‘sexy Indiaan’ met een veren hoofdtooi tegen te komen.[1] Toch gebeurt dit aan de lopende band, want voor veel mensen lijkt het dragen van een ‘Indianenkostuum’ onschuldig. We hebben het hier zeker niet alleen over Carnavals- of Halloweenkostuums, maar ook over een heel ander soort verkleedpartijen: dure mode in het hoge segment van de kledingindustrie van labels als Chanel en Valentino.

Cowboys and Indians

Zo was ‘Cowboys and Indians’ het thema voor de Chanel Dallas Metiers d’Art show2013/2014, waarbij een esthetisch stereotype beeld van de Native American vrouw werd neergezet. Niet alleen hoofdtooien waren in alle soorten en maten terug te vinden in de collectie, maar ook kopieën van traditionele sieraden speelden een hoofdrol. 

De foto’s hieronder tonen een armband uit de Chanel collectie (links) en een uit de collectie van het Nationaal Museum van Wereldculturen (rechts). Zoals je op de foto's kunt zien is de Chanel armband vrijwel een letterlijke kopie van de Zuni armband, gemaakt met de cluster work techniek. Deze techniek behoort tot het Native American culturele erfgoed en wordt met name gebruikt door de Zuni Native Americans.

Ter verdediging noemde Chanel de collectie een ode aan de creativiteit en ambachtstradities van Native Americans. De sieraden voor de Dallas Metiers d’Art show zijn echter niet door Native American edelsmeden gemaakt, maar door Maison Goossens uit Parijs die de traditionele materialen van Zuni sieraden (zilver, turquoise, koraal) heeft vervangen door verguld metaal, kunsthars en email.[2]

Culturele toe-eigening, beeldvorming en ongelijke machtsverhoudingen

De culturele toe-eigening door Chanel is schadelijk om verschillende redenen. Als eerste houdt de collectie van Chanel een eenzijdig en stereotype beeld in stand. De constante oppervlakkige beeldvorming heeft ook vandaag de dag nog een negatieve invloed op het leven van Native Americans.[3] Zo bestaan er veel vooroordelen over Native American vrouwen die worden geseksualiseerd. Het maakt hierbij niet uit of ze worden ‘getypecast’ als Prinses Pocahontas of als een traditionele vrouw (squaw). Het gevolg is dat deze groep vrouwen relatief vaker doelwit is van seksueel geweld.[4]

Ten tweede maakt Chanel (een Europese multinational uit een dominante cultuur) winst met kopieën van Native American sieraden (een gemarginaliseerde groep die 2% uitmaakt van de bevolking van de Verenigde Staten en weinig politieke en economische macht bezit). 

Ook vormen de kopieën van Zuni sieraden een directe economische competitie voor Native American designers en edelsmeden die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van de verkoop van hun sieraden. In perspectief: 27% van Native Americans en Alaska Natives leeft onder de armoedegrens en de winst van Chanel loopt in de miljarden Amerikaanse dollars per jaar.[5]

Tenslotte is het problematisch dat er geen toestemming is gevraagd en er geen enkele erkenning werd gegeven aan de Zuni. Chanel presenteert de collectie als een ‘ode’ aan Native American ambachten. Dit is echter geen erkenning aan de Zuni, maar een excuus voor culturele toe-eigening. Deze situatie is nogal scheef, gezien Chanel er streng op toeziet dat hoge boetes worden betaald voor het onrechtmatig gebruik van de Chanel merknaam, logo en producten.[6]

Wat had Chanel kunnen (en moeten) doen?

Er was Chanel heel wat negatieve publiciteit bespaard gebleven als het merk zich ethisch had opgesteld en een samenwerking was aangegaan met Zuni designers en edelsmeden. Op deze manier zouden de sieraden ook daadwerkelijk authentiek en ambachtelijk zijn gemaakt én leverde het de Zuni gemeenschap een inkomen op. Chanel had winst én eer kunnen delen en op deze manier haar naam kunnen verbinden aan het behoud van Native American design en ambachtstradities; een werkelijk mooie ode. 

Het verbinden van het merk Chanel aan een ethische manier van ‘mode bedrijven’ was niet alleen vanuit een moreel standpunt juist geweest, maar ook zakelijk gezien een slimme zet. Het zou voor beide partijen winstgevend zijn geweest. Bovenal was het een positief voorbeeld geweest van culturele uitwisseling: gelijkwaardig en respectvol! Een gemiste kans.

Het doorbreken van stereotypen: Jennie Parker en kleindochter Sharlyse Parker van de noordelijke Cheyenne in Lame Deer, Montana, 2015, gefotografeerd door Matika Wilbur die eigentijdse Native American vrouwen fotografeert en daarmee stereotype beeldvorming wil doorbreken (Foto: Matika Wilbur)

 

Noten:

[1] Het dragen van een verentooi is niet alleen historisch gezien respectloos maar ook in de context van de belangrijke culturele betekenis die de tooi ook nu nog heeft voor sommige Native American gemeenschappen.
[2] https://www.vogue.co.uk/article/chanel-defends-native-american-headdresses
[3] Feminisms and Womanisms: A Women's Studies Reader, p.233.
[4] Squawis een koloniale benaming voor een Native American vrouw. Het draagt connotaties van seksuele losbandigheid met zich mee en is een term die tegenwoordig als racistisch en beledigend wordt ervaren.
[5] https://www.businessoffashion.com/articles/news-analysis/chanels-werthei... ; https://www.bbc.com/news/business-44559671 ; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2567901/
[6] https://esellercafe.com/chanel-files-56-million-trademark-suit-ebay-seller/