De bilum: een tas met personality

Een iconische tas met een bijzondere lustechniek: de draadtas uit Papoea-Nieuw-Guinea. 

De tas, ook wel de bilum werd oorspronkelijk van natuurlijk vezeldraad gemaakt, maar nu ook in varianten van wol, katoen of plastic - in alle kleuren van de regenboog - en in allerlei motieven. 

De term ‘bilum’ komt uit het Tok Pisin, één van de drie officiële talen uit dit gebied. Bilum is de naam voor de lustechniek waarmee niet alleen dit soort tassen gemaakt wordt, maar ook persoonlijke versieringen en kleding. In de collectie van het Nationaal Museum van Wereldculturen zijn er tientallen voorbeelden in de collectie, waarvan enkelen tentoongesteld in de expo 'Tropenmuseum. What's the story?'

Map Papoea-Nieuw-Guinea

Instagram-post van @vibe.natural.hair met historische foto van een vrouw en een baby in een bilum. Bron foto: Rev W G Lawes. Eigendom van het Chau Chak Wing Museum, Collectie Macleay, University of Sydney.

‘Alles-dragers’

Het type draadtas, bilum, dat je in de onderstaande afbeeldingen ziet, is lokaal niet gender- of leeftijdgebonden. Je kunt er persoonlijke bezittingen mee dragen, zoals geld, sleutels en betelnoot. Er zijn veel verschillende afmetingen, vormen en structuren. Die variëren van grote flexibele ‘alles-dragers’ om grotere hoeveelheden te dragen, zoals knollen uit de moestuin of een draagwieg voor een baby. Of de kleine dicht geweven tassen met daarin, bijvoorbeeld, amuletten of aandenkens aan overleden geliefden. 

Bilum uit Mount Hagen, 1966-1994, collectie NMVW

Naast het functionele gebruik worden deze draadtassen ook gebruikt als persoonlijke versiering of om het gender van de drager te laten zien. Ook worden bilum vaak geruild met familie en vrienden om liefde te betuigen en relaties te bevestigen. 

Een geschenk voor de schoonfamilie

In sommige gebieden verwelkomt een schoonmoeder haar pasgetrouwde schoondochter met draadtassen. Bij de Melpa van Mount Hagen is het gewoonte dat een bruid een bruidsschat meebrengt met nieuwe bilum die haar familieleden voor de nieuwe schoonzusters gemaakt hebben. Deze tassen dragen bij aan een goede verstandhouding die de schoondochter met haar schoonzusters hoopt te hebben.

Mannen gebruiken ook draadtassen maar die heeft dan een meer rituele rol. Ze worden binnen een clan geruild, of gebruikt bij ceremoniële aangelegenheden, zoals een huwelijk of initiatie. Meestal maken vrouwen de tassen. 

Toeschouwers op de sing-sing (dans- en muziekevenement in Papoea-Nieuw-Guinea), Mount Hagen, 1969, inv. nr. TM-20030939, collectie NMVW

In deze bilum zijn plantenvezels en bont van een koeskoes - een klimbuideldier - gebruikt. Het bruine luswerk is gemaakt met vezeldraad. Koeskoes bont is heel waardevol materiaal en wordt daarom alleen als versiering gebruikt.

Welke vezel is geschikt?

Oorspronkelijk werden bilum gemaakt van de bastvezels van verschillende planten, soms met bont toegevoegd. Welke plant gebruikt wordt, hangt af van het gebruik van de tas. De keuze voor een vezel wordt, bijvoorbeeld, bepaald door de mate waarin het kleur opneemt of bestand is tegen water.

Daarnaast wordt een lustechniek gekozen - opener of dichter - die het meest geschikt is en afhangt van de gewenste rekbaarheid of stugheid. Ook wanneer er nieuwe materialen zoals wol, katoen en plastic worden gebruikt blijft de lustechniek hetzelfde. 

Bilum uit Mount Hagen, 1966-1994, collectie NMVW

Vezeldraad maken

Vezeldraad wordt gemaakt door vezels tussen de hand en dij te rollen. Twee van deze vezeldraden worden daarna in elkaar gerold tot één vezeldraad. Tijdens het maken van de tas wordt die vezeldraad steeds langer, net zo lang als nodig is. Lussen en spinnen wisselen elkaar af. De gekleurde vlakken worden gemaakt met één lange ononderbroken vezeldraad.

Geïmporteerde materialen, zoals wollen garens, worden eerst uit elkaar gehaald. De draden worden gescheiden om er daarna een dubbele vezeldraad van te maken. De vezels in een met de handgesponnen draad zitten dichter op elkaar en zijn meer om elkaar heen gedraaid dan bij garen dat in de winkel is gekocht. De structuur is daarom dichter. 

Technieken als brei- en haakwerk geven niet de sterkte en rekbaarheid bij weefsels, anders dan die met een lustechniek gemaakt zijn. Brei- en haakwerk kunnen namelijk aan het uiteinde rafelen. Weefsels die met de lustechniek gemaakt zijn, doen dat niet. Dit komt omdat de draad bij elke lus door het weefsel wordt getrokken, zonder knopen in te maken.

Bilum uit Mount Hagen, 1966-1994, collectie NMVW

Een tas voor een nationale eenheid

Draadtassen zijn nog altijd populair en worden gelinkt aan nationale trots en identiteit. Zo zou men in Papoea-Nieuw-Guinea je vertellen dat een draadtas het meest typerende voorwerp van Papoea-Nieuw-Guinea is. Deze techniek wordt ook toegepast in Papua - het westelijke deel van het eiland Nieuw-Guinea dat deel uitmaakt van Indonesië - en in de nabijgelegen archipel van Solomon-eilanden.

Maar voor de toeristenmarkt is de bilum niet: de draadtassen zijn persoonlijke uitingen. Deze draadtassen hebben een toegevoegde waarde gekregen: ze zijn middelen om persoonlijke expressie en innovatie uit te drukken.

Tekst: Erna Lilje & Marijke Kunst

Wil je meer weten over bilum?

• MacKenzie, M.A. 1991 Androgynous objects: string bags and gender in central New Guinea. Philadelphia: Harwood Academic Publishers.
• Jolly, M. 2017 ‘Epilogue: sinuous objects, sensuous bodies: revaluing ‘women’s wealth’ across time and place’, in eds. Hermkens, A-K, Lepani, K. Sinuous Objects: revaluing women’s wealth in the contemporary Pacific, Acton: ANU Press (p.261-292)
• Strathern, M. 1972 Women in Between. Female roles in a male world: Mount Hagen, New Guinea. London, New York: Seminar Press