Americana VII: The Getty, Manet and Modern Beauty

Het J. Paul Getty Museum en de bijbehorende Getty Villa zijn misschien wel de meest bekende musea van Los Angeles. Niet alleen door de opvallende architectuur van de gebouwen met wit travertijn en veel glas en metaal, die ontworpen is om zowel bij natuur als cultuur te passen [1], maar vooral door de enorme kunstcollectie die er te vinden is. Je kunt uren ronddwalen in de zalen en dan heb je nog niet alles gezien.

Je hebt aan een week nog niet genoeg. Ik kan het iedereen aanraden om de musea op zijn minst twee keer te bezoeken, de toegang in het Getty Center is gratis en je zult er steeds nieuwe objecten en ruimtes tegenkomen. De collectie omvat fotografie, schilderijen, antiquiteiten, tekeningen, manuscripten en sculpturen.

Richard Meier, The J. Paul Getty Museum, 1953, Los Angeles County, Bron: Wikipedia.

Op zoek naar mode in het museum heb ik me gericht op de tijdelijke tentoonstelling van Manet, Manet and Modern Beauty. De tentoonstelling gaat over de laatste jaren van Manet (de jaren 1870 tot de vroege jaren 1880) en bevat meer dan 90 kunstwerken van de schilder. De collectie bestaat voornamelijk uit portretten van de meest modebewuste en stijlvolle vrouwen uit die tijd zoals modellen, actrices en vrouwen uit de bourgeoisie, maar ook zijn mannelijke vrienden.

Manet bleek een echte modeliefhebber, hij associeerde mode met schilderkunst en hij speelde graag de rol van couturier terwijl hij zijn modellen in zijn atelier portretteerde. Zijn inspiratie vond hij in Parijs, in de parken, openbare tuinen of in salons en in de Opéra. De Parisienne was zijn grote voorbeeld. Kleding schilderde Manet veel duidelijker dan sommige gezichten of accessoires, daarin zie je met name zijn couture-achtige manier van werken.

Manet ensceneerde zijn werk in enkele gevallen zelf door persoonlijk de couture en accessoires uit te zoeken. Hij bepaalde hoe een jurk het beste gedragen kon worden, hoe de stof perfect zou vallen en het mooist op het doek kon verschijnen. Volgens de informatie van het Getty Center was Manet zeer goed op de hoogte van de heersende stijlen. Hij wist hoe de kleding, de coupe, de structuur van de stoffen en de snit in elkaar zaten en welke verf hij het beste kon gebruiken om de verschillende texturen en plooien te schilderen, of welk effect het licht bijvoorbeeld had op een satijnen robe. Voor dit artikel heb ik een aantal karakteristieke werken uitgezocht die de couturier in Manet goed laten zien. Ter begeleiding van deze werken en voor een bredere beeldvorming heb ik de echte kledingstukken uit die tijd proberen te vinden om daar de geschilderde couture mee te vergelijken [2].

Édouard Manet, Portrait of Madame Jules Guillemet, 1880, Saint Louis Art Museum, Fotograaf: Nina Groeskamp.

Édouard Manet, brief aan Madame Jules Guillemet, 1880, Bron: website mystudios.com.

Onbekend, Victoriaanse laarzen, 1910-1914, The Los Angeles County Museum of Art, Bron: Pinterest.

Portret van Madame Jules Guillemet 1880

Het eerste voorbeeld is het portret van Madame Jules Guillemet. Haar meisjesnaam was Charlotte Besnier de la Pontonerie en ze was één van Manets favoriete modellen rond 1880.

Voor Manet belichaamde ze de Parijse chic en zijn brieven aan haar tonen een grote gedeelde interesse in damesmode en accessoires. Op de brieven die hij schreef maakte Manet altijd de mooiste schetsen van onder andere haar schoenen, kousen, rokken en hoeden. In een brief spreekt hij ook over een handtas die hij voor haar zou willen kopen, omdat hij er zeker van is dat hij precies weet wat haar smaak is [2].

In het portret presenteert hij haar in driekwart profiel, met een stijlvolle kap of luifelhoed. Deze grote hoeden kwamen in het jaar 1780 in de mode. In de tijd dat het werk gemaakt is (rond 1880) kwam deze trend ten einde, je zag nog wel wat kleine modellen van dit type, precies zoals de hoed van Charlotte. Het zijden lint van de kap bood de kunstenaar de gelegenheid om zijn vaardigheden te oefenen in het afbeelden van deze stof en in het oefenen met veelkleurige zwarte tonen zoals we in de pasteltekening kunnen zien.

Édouard Manet, Portrait of Monsieur Brun, 1879-1880, The National Museum of Western Art Tokio, Fotograaf: Nina Groeskamp.

J.B. Johnstone, Morning Jacket, 1894, gift of the Broollyn Museum, The Metropolitan Museum of Art, Bron: website Fashion History Timeline.

Portret van Monsieur Brun 1879-1880

Armand Brun was één van de mannen wiens stijl Manet fascineerde. De weergave van zijn hoge hoed, opengewerkt jasje (heather weaved), witte broek en puntige schoenen van lakleer geeft aan dat Manet net zo geïnteresseerd was in herenmode als in vrouwenmode. Manet presenteert Monsieur Brun in een zonovergoten tuin. Het werk was oorspronkelijk bedoeld als een studie voor een veel groter schilderij waarop modegevoelige mannen in de buitenlucht werden afgebeeld. Ook gebruikte hij dit schilderij om te bestuderen hoe de zon op de stoffen speelde.

Het jasje van Monsieur Brun is heather weaved, een type vezel bestaande uit verweven garens van gemengde kleuren. De vezels in de stof kunnen er bovendien voor zorgen dat er een andere kleur ontstaat. Deze manier van weven wordt meestal gebruikt om meerdere grijstinten of een enkele tint grijs met een andere kleur te mengen om zo een lichtere, zachtere tint te produceren. Elke kleur kan op deze manier worden gemengd, inclusief heldere kleuren [3].

Het meest bijzondere kledingstuk van dit portret is het cutaway jasje. Dit type herenjas wordt ook wel een opengewerkte jas genoemd. Het is een formeel jasje voor overdag waarbij het voorste gedeelte van de rok werd weggesneden om meer ruimte voor de taille te creëren. Dit maakte het buigen en bewegen makkelijker. Rond de tijd dat het schilderij gemaakt werd waren deze korte en nauwsluitende jasjes zeer in de mode. De revers waren, zoals op het portret te zien is, heel klein en smal en het jasje sloot dicht bij de keel waardoor de stropdas nauwelijks meer te zien was [4].

Édouard Manet, Young Woman in Riding Costume, 1882-1883, Museum Thyssen-Bornemisza Madrid, Fotograaf: Nina Groeskamp.

Onbekend, Woman’s Three-Piece Riding Habit, 1890, LACMA Los Angeles, Bron: Wikipedia.

Young Woman in Riding Costume 1882-1883

Na het succes van de Parisiennes, hoopte Manet een ander modern type te presenteren in de salon, de Amazone. Franse Amazones benadrukten zowel aristocratische voorrechten als de vrijheid van vrouwen en waren ruiters met elegante rij-kostuums geïnspireerd op de op maat gemaakte herenkleding. Voor deze tijd was dit een heel speciale mode voor dames.

De jurk met jas in Young Woman in Riding Costume was geïnspireerd op zowel mannelijke paardensportkleding en het Engelse maatpak. Het waren de exclusieve herenkleermakers die de beste kleding voor dames maakten. De precisie waarmee de kleding gemaakt werd droeg bij aan de reputatie van de Amazone. Net zoals de Dandy, die de perfectie van zijn persoon, zijn smaak en verfijning wilde laten zien door zijn kledingstijl. De rijkleding vormde bovendien een vermomming, waardoor de drager de grenzen van haar eigen persoonlijke identiteit kon overschrijden [2].

Het werk portretteert een jonge vrouw in een zwart jasje en hoge hoed. Onder de jas is een heldere witte kraag zichtbaar en aan haar handen draagt ze beige handschoenen. Manet koos de jas bij de jurk. De hoed leende hij van een bevriende kunstenaar [2].

Édouard Manet, Jeanne (Spring), 1881, The J. Paul Getty Museum, Bron: website hiveminer.

Onbekend, Daydress, 1877-1882, Goldstein Museum of Design, Bron: Pinterest.

Jeanne (Spring)

Het portret van model en actrice Mademoiselle Jeanne Demarsy stelt de modieuze belichaming van de lente voor. Deze allegorie was de eerste in Manets onafgemaakte serie over de seizoenen. Gepresenteerd tegen een decoratieve achtergrond van rododendrons, typeert Jeanne de parisienne: mooi en chic met haar bloemen geaccentueerde day dress, suède handschoenen, luifelkap met ruches en met kant versierde parasol. Manet, een kenner van de vrouwelijke mode, heeft ook voor dit portret zelf het lente-ensemble gekozen. Hij bracht bijna dagelijks bezoeken aan gerenommeerde kleer- en hoedenmakers waar hij de mooiste couture en accessoires uitzocht voor zijn werken [2].

Demarsy draagt een met kant versierde robe du jour en een bijpassende parasol met eveneens kanten versiering, een luifelhoed (of bonnet) met bloemdecoraties en beige handschoenen met een gouden armband. De jurk zou gemaakt kunnen zijn van een dure geweven zijde of het is een bloemenprint op katoensatijn, deze stof werd veel gebruikt voor dagjurken vanaf ongeveer 1885 [2].

Édouard Manet, Autumn, 1881 of 1882, Musée des Beaux-Arts Nancy, Fotograaf: Nina Groeskamp.

Charles Frederick Worth, Bontmantel, Bron: website Barbara Frères.

Autumn (Méry Laurent) 1881 of 1882

Autumn is het enige andere werk, na Jeanne (Spring), dat Manet in zijn serie over de seizoenen schilderde. Méry Laurent was een voormalig actrice en goede vriendin van Manet. Hij portretteerde Laurent in een donkere bontmantel - ontworpen door de beroemde couturier Charles Frederick Worth - die haar teint en Venetiaans blond haar goed laten uitkomen. De hemelsblauwe achtergrond, waarvan het patroon bloeiende chrysanten omvat, is naar verluidt gemodelleerd naar een Japanse kimono die toebehoorde aan Manets vriend Antonin Proust [2]. Manet had dit gewaad achter haar op de muur bevestigd. Ook de mode in dit schilderij is door Manet zelf geselecteerd.

De mantel was waarschijnlijk gemaakt van sabelbont, dat in gevarieerde kleurstellingen voorkomt zoals bruin, zwart, kastanjebruin en tinten van geelachtig goud. Deze kleuren maken de herfst in het portret nog meer aanwezig. De oorbellen van Méry bestaan uit saffieren omringd door diamanten en maken het ensemble het meest luxueuze in Manets oeuvre [2].

Noten

• [1] The Getty Center - Architectural Description. Current Press Releases, www.getty.edu/news/press/arch/archdesc.html.
• [2] Allan, Scott. Manet and Modern Beauty: The Artist’s Last Years. 1st ed., J. Paul Getty Museum, 2019.
• [3] Collins Dictionary, www.collinsdictionary.com/dictionary/english/heather.
• [4] Men's Clothing. University of Vermont, www.uvm.edu/landscape/dating/clothing_and_hair/1880s_clothing_men.php.

Aanbevolen literatuur

• Allan, Scott. Manet and Modern Beauty: The Artist’s Last Years. 1st ed., J. Paul Getty Museum, 2019.
• Tollu, Chantal Trubert. The House of Worth: The Birth of Haute Couture. 1st ed., Thames & Hudson, 2018.