Poederglaskralen uit Ghana
In de collectie van Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen (het Tropenmuseum, het Afrika Museum en Museum Volkenkunde) bevinden zich vele prachtige Afrikaanse kettingen en armbanden die gemaakt zijn van poederglaskralen. Deze kralen zijn vervaardigd met de zogenaamde poederglas-techniek. Hierbij worden kralen geproduceerd door middel van gemalen poederglas en handgemaakte mallen. Vanaf 13 december 2017 t/m 3 juni 2018 is een gedeelte van deze collectie te zien in Museum Volkenkunde in Leiden.
Glaskralen in West-Afrika
Glaskralen spelen al eeuwenlang een belangrijke rol in West-Afrika. Archeologen hebben zelfs glaskralen gevonden die dateren uit de derde eeuw. Deze glaskralen werden naar West-Afrika geïmporteerd vanuit India.[1] In de vijftiende eeuw werden veel glaskralen geïmporteerd vanuit Venetië, dat toen het grootste productiecentrum van glaskralen ter wereld was.[2]
Glaskralen kunnen door middel van twee technieken worden vervaardigd: door het winden of het trekken van glazen buisjes. Gewonden kralen zijn handwerk, terwijl getrokken kralen ook machinaal, in zeer grote hoeveelheden tegelijk, kunnen worden vervaardigd.[3] Geïmporteerde glaskralen waren niet de enige verkrijgbare glaskralen in West-Afrika, ze werden ook zelf geproduceerd door middel van de zogenaamde poederglas-techniek. Deze techniek, waarbij glaskralen worden gemaakt door middel van mallen en gemalen poederglas, wordt tot op de dag van vandaag nog steeds beoefend en is zeer veelzijdig en uniek voor Afrika.[4]
In Ghana zijn er twee volken die al eeuwenlang kralen maken volgens de poederglas-techniek: de Asante en de Krobo. Door de eeuwen heen hebben zij deze originele techniek ontwikkeld tot een zeer geavanceerd niveau. Het is onduidelijk hoe deze techniek ooit is ontstaan, omdat er geen kennis bestaat over de oorsprong van de ambacht. Wel is het zeker dat de techniek al eeuwen oud is en dat ze wordt overgedragen van generatie op generatie.[5]
De techniek
Poederglaskralen worden gemaakt met speciaal hiervoor vervaardigde mallen die bestaan uit lokale klei. Deze mallen worden door de kralenmaker zelf gemaakt: de klei wordt met de hand vlak en rond gevormd en bedekt met een dunne laag van fijn, kaolin-achtig materiaal. Vervolgens worden ze twintig minuten op een vuurtje gedroogd waarna er gaten in worden gemaakt met vormhout.
Een mal bevat ongeveer 25 gaten, maar dit kunnen er ook meer of minder zijn. Er wordt onderscheid gemaakt tussen horizontale en verticale mallen: een horizontale mal is meestal uit twee stukken vervaardigd, waarvan de gaten horizontaal zijn aangebracht. Een verticale mal wordt het meest gebruikt en bestaat uit een stuk waarvan de gaten verticaal zijn aangebracht.
Voor het maken van de poederglaskralen wordt meestal gebruikt gemaakt van het glas van flessen in verschillende kleuren dat wordt gemalen tot een fijn poeder. Dit poeder wordt met een stukje blik in de vorm van een schepje in de mal gegoten. In het midden van de gaten worden er stokjes geplaatst die zorgen voor het gat in het midden van de kraal.
Hierna wordt de mal in de oven gezet. Door de in verhouding lage temperatuur van de oven ontstaat er een korrelachtige structuur en smelt het glas alleen aan de buitenkant van de kraal. Dit smeltproces duurt ongeveer drie kwartier tot een uur. Vervolgens worden de kralen uit de mallen in een mand met water geschud en schoongemaakt. Na het bakken worden de kralen gepolijst door ze over een stenen plaat te wrijven. Het vervaardigen van kralen door middel van de poederglas-techniek is binnen Afrika uitgegroeid tot een verfijnde kunstvorm.[6]
Drie belangrijkste typen poederglaskralen
De adjagba, bodom en aggrey kralen zijn de drie belangrijkste typen poederglaskralen. Adjagba kralen zijn eigenlijk gerecyclede kralen, aangezien ze zijn gemaakt van het glaspoeder dat verkregen is uit verpulverde en gemalen Europese kralen. Deze kraal heeft vaak de vorm van een dubbelkegel met schuine uiteinden. Ze zijn meestal geel gekleurd, maar ze worden ook gemaakt in het diepblauw en wit. De adjagba kralen worden lokaal gemaakt door de Krobo en hierin wordt levendig handel gedreven op de markten.
De bodom kraal is de oudste glaspoederkraal van Ghana. De kralen zijn vaak erg groot, zo’n 2,5 cm lang of meer, en hebben een gele achtergrond die is versierd met een patroon in rood, groen en bruin. De kleur geel geeft in Ghana rijkdom en volwassenheid aan. Volgens een legende komen de bodom kralen uit de grond en wanneer je ze begraaft, zullen ze zichzelf vermenigvuldigen. De kralen worden vaak door belangrijke leden van de Ghanese samenleving gedragen.[7]
Aggrey kralen worden erg gekoesterd aangezien het de meest zeldzame kraal in West-Afrika is. Deze kralen komen in verschillende kleuren en vormen voor. Men gelooft dat de kraal magische en beschermende krachten bezit en ze worden van generatie op generatie doorgegeven.[8]
Gebruik en betekenis van poederglaskralen in Ghana
(Poederglas)kralen spelen een belangrijke rol binnen de Ghanese cultuur en worden door zowel mannen, vrouwen als kinderen gedragen. Ze worden voor verschillende doeleinden gebruikt. Zo geven ze de rang aan waartoe een persoon behoort: kralen die worden gedragen door belangrijke chiefs of traditionele priesters zijn kostbaarder dan de kralen die andere mensen dragen. Kralen geven de status van een persoon aan, maar ook het lidmaatschap van bepaalde religieuze stromingen. Daarnaast dienen ze als erfstuk, bieden ze bescherming en zijn ze belangrijk als persoonlijke versiering.[9]
Misschien wel de belangrijkste functie van een kraal is om aan te geven in welke levensfase een persoon zich bevindt. Tijdens rituelen en ceremonies die de overgangen van geboorte, puberteit en dood markeren is het gebruik van de kraal van groot belang. Wanneer een baby acht dagen oud is krijgt hij of zij witte kralen om de nek, polsen en middel gebonden tijdens de naamgevingsceremonie. Dit ritueel geeft aan dat men ervan overtuigd is dat de baby zal overleven. Vervolgens wordt de baby formeel geïntroduceerd binnen de gemeenschap en krijgt hij of zij een naam.
Op het moment dat een Krobo meisje de puberteit bereikt ondergaat zij een speciale ceremonie waarbij zij op de eerste dag grote, en vaak kostbare, kralen rond haar nek, middel, armen en benen draagt. Het dragen van deze kralen geeft haar nieuwe status als vrouw aan, maar ook draagt zij hierbij de status en rijkdom van haar familie uit. Na een week draagt ze om haar nek een ketting van bodom kralen die geregen is om een sneeuwwitte kraal, de zogenoemde mamawu.
Wanneer een persoon overlijdt wordt hij versierd met kralen. Overleden vrouwen krijgen, ongeacht haar rang, twee kralengordels om haar middel, een kralenketting om haar nek en een kralenarmband om haar pols. De selectie van het type kralen geeft haar sociale status aan. Overleden mannen krijgen een kort gestreepte kraal om de linkervoet gebonden. Personen die rouwen dragen donker gekleurde kralen die vaak zwart, bruin of rood zijn.[10]
Poederglaskralen zijn zeer bijzonder aangezien ze in Ghana ambachtelijke wijze, door middel van de poederglas-techniek, worden vervaardigd. Iedere kraal is uniek: er zijn er geen twee hetzelfde. Ghana bezit een rijke kralencultuur waar (poederglas)kralen van aanzienlijke betekenis zijn.
Vanaf 13 december 2017 t/m 3 juni 2018 is een gedeelte van de poederglaskralen collectie in het Museum Volkenkunde in Leiden te zien.
Meer lezen:
- Brakel, Koos van, The Bead Goes On: The Sample Card Collection with Trade Beads from the Company J.F. Sick & Co. in the Tropenmuseum, Amsterdam, Amsterdam (KIT Publishers) 2006.
- Carey, Margret, Beads and Beadwork of West and Central Africa, Princes Risborough (Shire Ethnography) 1991.
- Lamb, Alastair, ‘Krobo-Powder-Glass Beads’, African Arts, vol. 9 (1976) 3, pp. 32-39.
- Petit, Gitty, Poederglas kralen bij de Krobo en de Asante, Ghana, Leiden (Universiteit Leiden) 2002.
- Sackey, Brigid M., ‘The Significance of Beads in the Rites of Passage among some Southern Ghanaian Peoples’, Research Review / Institute of African Studies, vol. 1 (1985) 2, pp. 180-191.
- Sciama, Lidia D., Beads and Bead Makers, Oxford (Berg) 1998.
- Trivellato, Francesca, ‘Out of Women’s Hands: Notes on Venetian Glass Beads, Female Labour and International Trades’ in Lidia D. Sciama, Beads and Bead Makers, Oxford (Berg) 1998, pp. 47-82.
- http://www.carolventura.com/glassbeadmaking.htm [pagina bezocht op 17-09-2017]
- http://collectie.wereldculturen.nl/ [pagina bezocht op 15-09-2017]
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie