Kleurrijk in de sneeuw - kerst op Groenland

Miljoenen mensen over de hele wereld vieren kerstmis, vanuit religieuze of culturele overwegingen. Ook in Groenland wordt uitgebreid kerst gevierd.

Ruim 90% van de bewoners van Groenland is christelijk en vele van hen bezoeken kerkdiensten. Tegenwoordig wordt vooral Europese feestelijke kleding gedragen, maar tot niet zo lang geleden droegen West-Groenlandse vrouwen een speciale outfit op zondagen en kerkelijke feestdagen: een kostuum met een brede schouderkraag van kralen in alle kleuren van de regenboog.

Het vrouwenkostuum met een kralenkraag groeide tweede helft 20^e eeuw uit tot een van de nationale symbolen van Groenland. Het wordt gedragen op verjaardagen, huwelijken, confirmaties in de kerk en begrafenissen - overgangen van het ene naar het andere levensstadium. En op 21 juni, de nationale feestdag van Groenland. Dan treden zangkoren op in nationaal kostuum, terwijl de Groenlandse vlag wordt gehesen, en de vrolijk gekleurde kralenkragen schitteren in de zon. Dit feestkostuum wordt ook tijdens bijeenkomsten met een politiek of nationaal karakter gedragen, om de nationale identiteit uit te drukken.

Meisjes leren ook nu nog naaien en kralenwerk van hun moeders, en ook lessen op school dragen een steekje bij. Kledingtradities en kralenwerk behoren tot het cultureel erfgoed.

Een Kilamiut pop met West-Groenlandse dracht uit 1920-1940. Meisjes speelden met deze poppen. Die droegen soms namen van voorouders. Waarschijnlijk hielpen deze poppen bij het aanleren van de ingewikkelde familierelaties. RV-6094-282

Martha en Anitsi Akipi, Asta Jonathansen, Martha en Lars Jonathansen dragen allen een kostuum, ter  gelegenheid van de confirmatie in de kerk van Martha Akipi en Martha Jonathansen. 1977, (c) Noortje Nooter, RV-13170-77-46-12

Waar bestaat een feestkostuum uit?

Een vrouwenkostuum bestaat uit een katoenen overbloes met kralenkraag en manchetten, een korte broek van zeehondenbont en lange laarzen van zeehondenleer en textiel. Alle kledingstukken zijn uitbundig versierd met applicaties van geverfd zeehondenleer en borduurwerk in kruissteken en bloemenpatronen. In kleding en versieringen worden vooral wit, zwart en rood gebruikt, kleuren die betekenis hebben: wit symboliseert de voorouders, zwart de geestenwereld en rood is het levensbloed.

Melina Larsen, een Tunumiit vrouw uit Diilerilaaq in Oost-Groenland maakte het onderstaande kostuum voor haar dochter Batseba in 1970.

Compleet ensemble uit Diilerilaaq, Oost-Groenland, 1970. RV-4458-73*.

Een witte katoenen onderblouse, die onder een overblouse met kralenkraag wordt gedragen. De kraag is versierd met borduurwerk in kruissteek. De blouse is open aan de voorzijde en wordt met een mooie sierspeld of broche op de kraag gesloten. RV-4458-73b.

Kralen van allerlei materialen

Het Groenlandse woord voor kraal saparngaq gaat terug op een oud Inuit woord. Verschillende soorten kralen hebben een eigen naam. De oudste kraal - van speksteen - die in Groenland werd gevonden is 3.000-4.000 jaar oud. Misschien was het een amulet. Kralen werden uit been, ivoor, hout of steen gemaakt: ijsberen, zeehonden, vogels, poolvossen, walvissen, zeehonden, knaagdieren waren daarvan de leveranciers. Ook uit de ruggenwervels van een klein visje ammassat, en uit loden kogels of visnetloodjes werden kralen gemaakt. Knopen en geldstukken konden ook als kralen fungeren.

Witte kralen werden met bloedrood gekleurd. Ze werden meestal aan peesdraden of leren riempjes geregen en dan als versiering aan halskettingen of minuscule onderbroekjes van bont vastgemaakt. Rond 1960 werd nylondraad gebruikt en tegenwoordig dental floss (flosdraad, tandzijde). Met een mondboor werden gaatjes in de kralen geboord.

Dure glaskralen

Vanaf midden 16^e eeuw ruilden Europeanen - vooral walvisvaarders - ijzeren gebruiksvoorwerpen, band en glaskralen tegen zeehondenhuiden, spek, walvistraan en narwaltanden. De eerste handelspost in Oost-Groenland werd in 1894 gesticht en daar waren ook textiel en kralen te koop. Nadat Groenland in 1721 een Deense kolonie was geworden regelde de Koninklijke Groen­landse Handelsmaatschappij de aanvoer van glaskralen. Ze waren te koop in de dorps­winkels maar heel erg duur.

Om te voorkomen dat kralen gestolen werden naaiden vrouwen hun kostbare bezit onzichtbaar in de naden van hun korte broeken. Tegenwoordig komen de kleine glaskralen uit Europa, Japan of Korea - in standaardgroottes en ook in nieuwe kleuren of nieuwe typen, zoals paarlemoer.

Tuniek. Kilamiut (cultuur), West-Groenland, 1970-1973, RV-4701-1g.

Tuniek. Iivit (cultuur), Diilerilaaq (Oost-Groenland), 1970-1977, RV-4932-10f.

Kralen en textiel drukken rijkdom en status uit

Het vrouwenkostuum ontwikkelde zich pas na de komst van de Deense handelaars in West-Groenland, aan het begin van de achttiende eeuw. Voor die tijd was katoen onbekend bij de Inuit en droegen ze kleding van dierenhuiden, een goede bescherming tegen de kou.

Kleding was en is niet alleen bedoeld als bescherming tegen de kou maar ook als versiering, en om je van anderen te onderscheiden. In Groenland kon je rijkdom en status tonen door kleding van textiel en kralen te dragen. Kralen hadden ook een spirituele betekenis.

Vanaf begin twintigste eeuw werd in West-Groenland de hals van een vrouwenanorak versierd met een ongeveer vijf centimeter brede kralenstrook. In de dertiger jaren groeide deze versiering uit tot echte kragen, tot over de schouders.

Inmiddels is deze kraag zo groot dat ze tot de ellenbogen reikt. De kralen worden in kleurige geometrische patronen geregen. Kra­len zijn bepaald niet goedkoop en voor zo’n uitbundig versierd kledingstuk zijn er veel nodig. Een kralenkraag is daarom een waardevol kledingstuk.

Kostbare kleding en kralenwerk

De grote geometrische patronen worden ‘uit het hoofd geregen’. Zo’n kostuum met kralenkraag is buitengewoon duur (1.500 tot 3.500 Euro), vooral door de grote hoeveelheid kralen - soms wel 30.000. Een kralenkraag kost ca. 800 Euro; toch worden ze vaak cadeau gegeven aan familie of goede vrienden of ze worden geruild, vooral wanneer de kraag te klein geworden is. Bij naaisters kunnen ook onderdelen worden besteld. Deze opdrachten betekenen een welkome aanvulling op het inkomen van vrouwen.

Er werden en worden ook tassen en sieraden met kralen versierd. Kralenwerk is ook een passend geschenk bij verjaardagen, confirmaties en huwelijken. Dat geldt ook voor het verkopen van kralenwerk in winkels die bij de naaiwerkplaatsen horen, in souvenirwinkels en in musea.

Kralentassen werden in de 70-er jaren van de vorige eeuw soms nog door vrouwen gebruikt, bijvoorbeeld op feestdagen, passend bij de kleding. Deze tas is in 1979 gemaakt door Andusa Larsen, een Iivit vrouw uit Diilierilaaq in Oost-Groenland. RV-5050-87

Halssnoeren worden sinds ca. 1970 door Groenlandse vrouwen en meisjes gemaakt en op feestdagen bij feestkleding gedragen. Iivit (cultuur), Oost-Groenland, 2000, RV-6094-289. Met dank aan Hans van Berkel.

Tekst: Cunera Buijs en Marijke Kunst

Bijschrift hoofdafbeelding: Halskragen en manchetten van kralen hoorden bij het Oost-Groenlandse kostuum dat nu alleen op feestdagen wordt gedragen. Jacob van Zuijlen maakte deze foto op 25 december 1933 in Ammassalik-district, Oost-Groenland. Hij ging als natuurkundige mee met de ‘Koninklijke Meteorologische Expeditie 1932-33’ en woonde daarna nog een jaar bij een Groenlands gezin. RV-6222-66, Iivit (cultuur) © Erven Jacob van Zuylen

Literatuur

Cunera Buijs, IJsparels, kralen van de Groenlandse Inuit: de rijkdom van kralen, in: Jaarboek 2003: Textielonderzoek, Textielonderzoekers en Faciliteiten / Kralen, Amsterdam, Stichting Textielcommissie Nederland, 2003.

Cunera Buijs, Fabrics and Furs, Transformations in Clothing and Identity in East Greenland.

Hans Cristian Gulløv and Minik Rosing, ‘Kong Frederik den sjettes kyst – glimt fra tre somres undersøgelser i Østgrønland’, in: Nationalmuseets arbejdsmark. København 1993, p.70-81.

Keld Hansen, Perler i Grønland, København: Nationalmuseet 1979.

J.P. Hart Hansen, J. Meldgaard, J. Nordqvist, Qilakitsoq, De Grønlandske mumier fra 1400-tallet. København : Christian Ejlers’ Forlag / Nuuk : Grønlands Landsmuseum, 1985.

G. Holm, ‘Ethnological Sketch of the Agmagssalik Eskimo’, in: William Thalbitzer (ed.), The Ammassalik Eskimo, Contributions to the Ethnology of the East Greenland Natives, Meddelelser om Grønland 39 (1914), København, p. 1-149.

Betty Kobayashi Issenmann, Sinews of Survival, The Living Legacy of Inuit Clothing,  Vancouver: UBCPress, 1997.

M.E. Roach and J.B. Eicher, Dress, Adornment and Social Order, New York, London, Sydney, 1965.

Pierre Robbe and Louis-Jacques Dorais, Tunumiit Oraasiat. The East Greenland Inuit Language, Lavál: Centre d’études Nordiques Université Lavál, 1986.

Eva Stickler and Anaoyok Alookee, Inuit Dolls, Reminders of a Heritage, Toronto: Canadian Stage and Art Publications, 1988.