Kostuums van les Ballets Russes ontworpen door Léon Bakst

In 1909 gaat de eerste voorstelling van de Ballets Russes in première in Parijs, het is een aardverschuiving voor het ballet op dat moment. De kostuums en decors worden ontworpen door beeldend kunstenaars en dat is anders dan normaal; stoffen met abstracte dessins worden gebruikt, stippen, strepen en blokken enorm uitvergroot, exotische vormen, en “losse” broeken en rokken verschijnen op het podium.

Léon Bakst ontwerpt de decors en kostuums van deze eerste voorstelling Les saisons Russes. Zijn kostuums waren gracieus en exotisch, maar tegelijkertijd onverbloemd erotisch. Hij combineerde een Beardsley-achtige lijnvoering met gedurfde kleurstellingen en liet geen mogelijkheid ongebruikt om zijn publiek te beroeren met de glans van juwelen, stoffen en de geschminkte huid van de dansers.

Beroemde componisten en kunstenaars zullen in de daaropvolgende jaren ook werken aan voorstellingen van de Ballets Russes, waaronder Picasso, Matisse, Tsjajkovski, Prokofiev, Stravinsky, Max Ernst en nog vele anderen.

Zelfportret Léon Bakst, 1893, The State Russian Museum, St. Petersburg, Rusland.

Een bijzondere aankoop

In de Theatercollectie van de Bijzondere Collecties UvA zijn kostuums terug te vinden van dit legendarische gezelschap. Met het huidige collectieplan zou dat niet mogelijk zijn, er wordt immers alleen verzameld op het gebied van de podiumkunsten in Nederland. Maar in de jaren ’80 was dat nog anders en zijn deze kostuums aangekocht op een veiling in Londen. Er was duidelijk niet voldoende budget voor de kostuums van de hoofdrolspelers, maar van een paar bijrollen heeft het toenmalige toneelmuseum een pak weten te bemachtigen. Het zijn ontwerpen van Léon Bakst voor the Sleeping Princess (de schone slaapster) en van Natalia Goncharova voor Le Coq d’or en Sadko. Helaas zijn die laatste kostuums nog niet gefotografeerd en daarom ook niet zichtbaar in de collecties van Modemuze.

Cape gedragen door Memchinova in The Sleeping Princess. Cape met sleep van zilverlamée met zilveren franjes langs de randen en gevoerd met magenta fluweel. Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA.

Kostuum gedragen door één van de vier pages in The Sleeping Princess. Een bovenstuk en een broek van bruin fluweel. Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA.

Kostuum gedragen door één van de voetknechten in The Sleeping Princess. Een 18e eeuwse jas met lange schoot van blauwe stof bedrukt met gouden motieven aan de voorzijde. Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA.

Kostuumontwerp Léon Bakst voor la Belle au Bois Dormant, 1921.

Radicale ontwerpen

Léon Bakst ontwierp meer dan 300 extravagante kostuums voor The sleeping Princess een ballet dat in 1929 in Londen werd opgevoerd en helaas het faillissement werd voor de Ballets Russes.¹ De kostuums, die in de jaren ’80 werden geveild, zijn nu verspreid over verschillende collecties en zelfs bij particuliere verzamelaars terecht gekomen.

Léon Bakst ging radicaal anders ontwerpen dan tot dan toe gebruikelijk was in het ballet. Hij introduceerde felle kleuren, afwijkende vormen, oriëntalisme en vooral ook uitbundige fantasie. In 1912 heeft Léon Bakst een kostuum ontworpen voor Vaslav Nijinsky in Le Dieu Bleu.

De jurk heeft een laag decolleté en is bedekt met oosterse borduursels. De ceintuur is op het jurkje geborduurd en eindigt in twee slippen naar de zijkant. De jurk is gemaakt van (handgeverfde) zijde en er zijn diverse kralen op geborduurd met gouddraad.

Walery Photographie Nijinsky in le Dieu bleu Ballet de Michel Fokine Création au Théâtre du Chatelet, 1912. Foto: Annie Dalbéra.

8. Léon Bakst, kostuum voor le Dieu Bleu, 1912, National Gallery of Australia, Canberra.

Verkleedkostuum van Poiret uit 1911, waarschijnlijk gedragen tijdens zijn beroemde 1002 nachten feest, collectie The Costume Institute van The Metropolitan Museum of Art in New York (was te zien tijdens 'Art Deco - Paris' in het Gemeentemuseum Den Haag).

Sprookjesachtig, oriëntaals en verniewend

Diaghilev hield standaard zogenaamde “lichtrepetities” met de kostuums om te zien of het beoogde effect werd behaald. Dat mocht overdadig en sprookjesachtig zijn bij de Ballets Russes en het gebeurde niet zelden, dat hij de kostuumvervaardigers nog een nacht liet doorwerken omdat het niet goed genoeg was.²

De Parijse modekoning Paul Poiret zat in de zaal bij voorstellingen van les Ballets Russes en raakte geïnspireerd door de kostuums van Léon Bakst. Hij introduceerde de gedurfde nieuwe oriëntaalse stijl van les Ballets Russes in de Parijse modewereld. Hij moedigde vrouwen aan om het korset te verruilen voor een bustehouder en introduceerde jurken met weinig silhouet, de zogenaamde lampenkap tuniek, harembroeken, “minaret-jurken”, tulbanden en exotische juwelen.³

Andere collecties

Zin in meer? In de volgende collecties zijn ook kostuums te vinden!

• V&A ballets Russes collectie
• Library of Congress
• Moma
• National gallery of Australia

En nog meer online:

• Meer inspiratie op pinterest
• Kostuum Le Dieu Bleu in Australie
• The red List Leon Bakst
• Meer over het falen van het ballet The Sleeping Princess in 1921

Bronnen