Cool Japan – wereldwijde fascinatie in beeld

De tentoonstelling Cool Japan gaat over de populaire beeldcultuur van Japan. De manga, games, mode en anime vinden wereldwijd gretig aftrek en zijn voor velen een bron van inspiratie en fascinatie. In dit blog worden drie modefenomenen uit Japan onder de loep gelegd: Lolita, de Japanse avant-garde en kimono's.

Lolita's

Harajuku en Lolita

De wijk Harajuku in Tokyo is bijna een synoniem geworden voor Japanse street fashion. Decora en de wat bekendere Lolita-stijl komen hier vandaan en zijn wereldwijd zeer populair. Er bestaan verschillende sub-genres van Lolita zoals onder meer Classic Lolita en Gothic Lolita. Het samenstellen van een outfit gebeurt met veel zorg en wordt coördineren genoemd, een outfit heet daarom ook een ‘coordinate’, in het Japans afgekort tot kōde.

De oorsprong van deze stijl kan gedeeltelijk worden gevonden in de kawaii-cultuur. Kawaii betekent schattig en begon in de jaren 70 als een stil protest van jongeren. Met name jonge vrouwen verzetten zich tegen volwassen worden en bijbehorend keurslijf, door zich expres jong te kleden en te gedragen. Winkels en commercie spelen daar op in en bieden allerhande kawaii artikelen aan. Vanaf de jaren 80 behoort kawaii in Japan daarom hoe langer hoe meer tot de mainstream cultuur.

Lolita en Decora in Cool Japan, Museum Volkenkunde. Foto: Kirsten van Santen

Classic Lolita

De klassieke (of traditionele) Lolita is geïnspireerd op het jurkje van Alice in Wonderland en Victoriaanse porseleinen poppen. De jurk heeft een hoge taille, een gesloten halslijn en volumineuze rok tot de knie die de heupen bedekt. Hier overheen dragen Lolita’s net als Alice soms ook nog een schortje. Bloempatronen, pastelkleuren, kant en rouches zijn kenmerkende elementen. Met make-up, haardracht en karakteristieke poses wordt het zoete karakter nog extra versterkt.

De naam Lolita refereert aan de roman van Vladmir Nabokov die draait om de seksuele relatie tussen een jong meisje en haar stiefvader. De Japanse Lolita’s proberen juist de seksuele associatie te vermijden. Over de relatie tussen het boek van Nabokov en de naam van deze stijl bestaat dan ook veel discussie. Zoals vaker gebeurt bij subculturen, is de kans groot dat een buitenstaander voor het eerst de naam Lolita gebruikte om de stijl mee te beschrijven. Deze naam is blijven hangen en gangbaar geworden; het boek heeft dus niet model gestaan voor deze mode.[1]

Voor het album Love. Angel. Music. Baby. huurde Gwen Stefanie ‘Harajuku girls’ in, achtergronddanseressen die zich kleedden in Lolita-geïnspireerde stijl. Hun kleding was echter veel uitdagender en vaak behoorlijk bloot. Binnen de Japanse Lolita subcultuur werd hier door sommigen dan ook afwijzend op gereageerd.

Rei Kawakubo, ensemble uit 1982 (V&A)

Japanse avant-garde

Drie vooruitstrevende Japanse ontwerpers hebben de westerse modewereld blijvend beïnvloed. Rei Kawakubo (Comme des Garçons), Yohji Yamamoto en Issey Miyake introduceerden hun werk in de jaren 80 op de catwalk van Parijs, wat direct een golf van schok en bewondering teweeg bracht. Wat zij toonden waren monochroom zwarte outfits, ruim vallende kleding, lagen gedrapeerde stof en asymmetrisch en androgyne looks. Dit alles stond haaks op de westerse kleding die het vrouwenlichaam juist accentueerde in plaats van het te verhullen en waar mannen- en vrouwenkleding sterk van elkaar verschilden.

De mode van de Japanse avant-garde is even baanbrekend als conceptueel. Wat is een kledingstuk? Waar moet dat uit bestaan en waarom? Wat is het schoonheidsideaal en hoe verhoudt mode zich hiertoe? Hoewel het op de modepers in eersten instantie slordig en onafgewerkt over kwam, is de mode van deze Japanse ontwerpers juist heel doordacht.

Het is die onderzoekende houding die jonge modeontwerpers in Europa inspireerde. Onder hen was Ann Demeulemeester. Meestal is haar werk zwart-wit en ook in de asymmetrie, het non-conformistische vrouwbeeld, de lagen stof met verschillende texturen en de experimenterende houding van de ontwerpster roepen associaties op met bijvoorbeeld Rei Kawakubo.

Van links naar rechts: Yohji Yamamoto, Comme des Garçons (2x), Issey Miyake, Ann Demeulemeester, bruikleen Centraal Museum en Gemeentemuseum. Foto: Kirsten van Santen

Fusion kimono

Historische iconen uit Japan zoals de kimono, vormen een bron van inspiratie voor modeontwerpers wereldwijd. Op kimono geïnspireerde stijlen zijn door de jaren heen regelmatig in de mode geweest. Denk bijvoorbeeld aan de jaren 20 en zie de gelijkenis tussen de kimono en de mantels met wijde mouwen van Mariano Fortuny.

Buitenlandse ontwerpers kunnen omgekeerd ook nieuwe kimonostijlen in Japan introduceren, zoals Serge Mouangue laat zien. Bij een kimonohuis in Kioto laat hij kimono’s maken die speciaal voor zijn merk Wafrica zijn uitgevoerd in bekende Afrikaanse stoffen zoals kente. Op die manier brengt hij twee tradities met elkaar in contact: die van het kente-weven en het kimono maken.

Kente is een stof van allure die voorheen alleen door Ashanti-koningen en met speciale gelegenheden gedragen werd. Tegenwoordig wordt de stof ook in meer alledaagse kledingstukken en mode gebruikt, maar een kimono van kente is nog niet eerder vertoond! De authentiek Japanse snit maken de kimono geschikt voor officiële gelegenheden. De combinatie met een Japanse zijden obi (de band rond het middel) en een obi-jime (het koord over de obi) versterken het Japanse karakter. De kleurrijke Afrikaanse kente maakt de kimono tot een statement piece waar niemand omheen kan.

Kente kimono van het merk Wafrica, Serge Mouangue, collectie Nationaal Museum van Wereldculturen. Aangekocht met steun van Het Mondriaan Fonds. Foto: Kirsten van Santen

Bronnen

[1] Dee, Caro (2013) “Why is Lolita called "Lolita"? Does Lolita Fashion Have Anything To Do With Nabokov?”

Becho, A. (2016). “How radical Japanese fashion inspired Belgium's avant garde”

Marra-Alvarez, M. (2010). “When the West Wore East: Rei Kawakubo, Yohji Yamamoto and The Rise of the Japanse Avant-Garde in Fashion”, Dresstudy, 57

Vicotria & Albert Museum, “Introduction to 20th-Century Fashion”.

Winge T. (2008). “Undressing and Dressing Loli: A Search for the Identity of the Japanese Lolita”, Mechademia, 3, p. 47-63.