De bevrijdingsrok of Nationale Feestrok

Voor het thema – 75 jaar bevrijding – zoomt het nieuwe Geheugen van Nederland in op de Nationale Feestrok of Bevrijdingsrok. Om te reflecteren op de hedendaagse betekenigsheving van de rok is een videointerview gehouden met feestrokmaker Juul Thijssen. Voor meer informatie over 75 jaar bevrijding, bezoek de themapagina van Geheugen van Nederland waar verschillende lagen en verhalen van de bevrijding worden uitgelicht.

De ontwikkeling van de feestrok

Vanuit het Nationaal Instituut was begin 1946 het idee gekomen om voor de Nationale Herdenkingsdag een symbolische rok, ‘de Nationale Feestrok’, te ontwerpen. De bedenkster van deze rok was de Amsterdamse verzetsheldin Adrienne Minette (Mies) Boissevain-van Lennep (1896-1965). Hieronder een kort overzicht van de ontwikkeling van de feestrok.

Het betrof een uit Engeland overgewaaid idee om rokken te maken uit allerlei stukje textiel, die voor de drager een symbolische waarde hadden, zoals stukken van kleding van in de oorlog overleden familieleden. Ook konden in de rok data en namen worden geborduurd met een emotionele betekenis. Bij de bevrijding van Nederland waren zulke rokken al spontaan verschenen. Het Nationaal Instituut trachtte nu van deze rok, naast persoonlijke herinnering, ook een teken van nationale saamhorigheid te maken.

"Één dracht maakt eendracht"

Mies werd initiatiefneemster, en de oproep van Mies Boissevain raakte veel vrouwen in het hart, ook omdat bekend was hoe zwaar ze zelf had geleden in de oorlog. Twee van haar drie zonen werden gefusilleerd, haar man overleed in het concentratiekamp. Zelf overleefde ze de kampen Vught en Ravensbrück, waar ze als 'zuster Mammie' bekend werd vanwege haar zorg voor zieken en haar strijdbaarheid.

De rok moest wel aan een aantal voorwaarden voldoen. De oude maar kleurrijke lapjes moesten op een oude rok worden genaaid waardoor de oorspronkelijke ondergrond verdween, en er een nieuw kleurrijk kledingstuk ontstond. Ook moest de zoom altijd bestaan uit gelijkbenige driehoekjes met daarop genaaid de datum "5 mei 1945", en de data van nationale feestdagen waarop de rok gedragen werd.

Enerzijds moest het samenvoegen van de stofresten, de wederopbouw en de vernieuwing van Nederland verbeelden, anderzijds kregen de vrouwen tijdens het handwerken de gelegenheid hun eigen oorlogservaringen te verwerken. Tenslotte zou het gezamenlijke dragen van een rok het saamhorigheidsgevoel van de vrouwen versterken. In al hun verscheidenheid leken de rokken toch op elkaar. De filosofie daarachter luidde dat je standsverschillen niet moest kunnen zien: 'Eenheid in veelheid, nieuw uit oud, opbouw uit afbraak en één dracht maakt eendracht'.

Opgenomen in het rokkenregister

Om te voorkomen dat uit winstbejag fabrieksrokken in de omloop zouden kunnen worden gebracht, werden alle maaksters van eigen, unieke rokken aangespoord deze naar het Nationaal Instituut te zenden. Als een rok helemaal volgens de regels was gemaakt kon deze in het rokkenregister worden bijgeschreven. Hij kreeg dan ook een stempel en een nummer, en was hierbij een officiële ‘Bevrijdingsrok’.

Meer dan 4000 vrouwen hebben gehoor gegeven aan het initiatief van Mies Boissevain-van Lennep. Dit aantal is gebaseerd op het aantal geregistreerde rokken. Er zullen zeer waarschijnlijk ook niet geregistreerde rokken gemaakt en gedragen zijn. Om de symboliek te versterken, werd er zelfs een nationaal feestrokkenlied geschreven:

'Vlecht in uw rok het patroon van uw leven, Vrouwen en meisjes van dorp en van stad, Lichtend symbool van het vrouwelijk streven, Draagt het verheugd, als de bloem draagt haar blad.
Eenheid in veelheid van lijnen en kleuren, Vormt met uw rok het saamhorig verband, In het geheel van historisch gebeuren, Tooit het ontwerp met Uw hart en Uw hand.
Stempelt Uw rok met het merk Uwer dagen, Voert dat wat was en wat is in Uw Vaan. Heden-Verleden, blijmoedig gedragen, Sierre Uw kleed, uw gezin, Uw bestaan.' (Elisabeth van Maasdijk, 1948)

Rokkendefilé voor de koningin

Op veel rokken is ook de datum van het vijftigjarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina, 31 augustus 1948, geborduurd. Tijdens een ‘rokkendefilé’ voor Koningin Wilhelmina op 2 september van dat jaar, defileerden meer dan duizend vrouwen in nationale feestrok voor de koningin, terwijl ze het bijpassende lied zongen.

Tekst: Marije Blaasse
 

Literatuur

Withuis, J, 'De doorbraak en de feestrok: een uitnodiging tot onderzoek naar de politieke geschiedenis van sekse rond het einde van de tweede wereldoorlog' De Gids, 1991, vol 154, no. 4, pp. 255-269.

Els de Baan, De Feestrok: herinnering in stof en steken aan de oorlog in Spijkenisse en Hekelingen. Uitgave Centrale Bibliotheek Spijkenisse. Tevens initiator, samenstelling tentoonstelling (1997).