Vrouwenbadkleding: symbool van onderdrukking én bevrijding

Dat dit type badpak ooit een onthullende strandoutfit was, kunnen we ons nu nauwelijks meer voorstellen. En dan te bedenken, dat de oorspronkelijke draagster er wel in mocht zwemmen, maar er veel te bloot bij zou hebben gelopen als ze hierin een strandwandeling zou hebben gemaakt…

Baden in gewaden

Rond 1916, toen dit badpak gemaakt is, hesen de meeste Nederlandse vrouwen zich nog dagelijks in korsetten en enkellange rokken. Ook tijdens hittegolven en snikhete dagen. Tot in de late 19^de eeuw was het haast onmogelijk voor een vrouw om in modieuze badkleding te zwemmen. Vrouwen moesten zich in onpraktische, wijde gewaden hijsen voordat zij het water in mochten, en na een korte onderdompeling kleedden ze zich zo snel mogelijk weer om.

Badkleding voor vrouwen. ‘Bathing Dresses’, Godey’s Lady’s Book, vol. 69 (1864), pp. 21

Eén van de eerste ‘verzetshelden’ op het gebied van badkleding was professioneel zwemster Annette Kellerman. Zij vond al die onhandige badkostuums maar niks, en nam zelf het voortouw om praktischere badkleding te introduceren. Dat nam niet iedereen haar in dank af. Toen ze het in 1907 waagde om zich in Massachusetts in een badpak te vertonen dat haar hals, armen en knieën ontbloot liet, werd ze prompt gearresteerd door de politie wegens onfatsoenlijkheid. Maar Kellerman hield voet bij stuk, en met succes.

Annette Kellerman in badpak, maker onbekend, 1916, studioportret, collectie Australian National Maritime Museum, schenking Paula Stafford, inv.nr. 00029949

Krimpende badpakken en topless mannentorso’s

Mede dankzij de inspanningen van Kellerman werd zwemmen in 1912 een Olympische sport voor vrouwen, en daarmee was de definitieve doorbraak van het eendelige badpak een feit. Dit exemplaar van donkerblauw katoenen keperflanel met witte bies paste perfect in de nieuwe badmodes van toen. Modebewuste dames waren dol op deze nautische kleurencombinatie, die goed aansloot op een strandsetting. Ook waren donkere kleuren veiliger voor de reputatie dan lichte tinten, die voor badkleding toch echt nog aanstootgevend werden gevonden.

Toen het hek eenmaal van de dam was, begon de ouderwetse zedenpolitie steeds meer door de vingers te zien en werden de badpakken steeds bloter. De mouwen verdwenen, de pijpjes werden korter en de rugdecolletés lager. Toch ging elke centimeter huid die er onthuld werd, gepaard met de vraag waar het toch heenging met onze beschaving. Kranten schreven volop over de mogelijke gevaren van het ‘schaamteloze strandleven’, waarin mannen zomaar in natte badpakken en dames zonder schoenen rondliepen. Zulke vrijheden zouden nog eens tot morele anarchie van de voltallige samenleving kunnen leiden…

Ook mannen droegen ooit badkleding die de torso bedekte. Waar we ons nu niet meer kunnen indenken dat mannen en vrouwen soortgelijke strandoutfits zouden dragen, hadden de mannenbadpakken uit de jaren 1910 een vergelijkbare vorm als deze: eendelig met knielange pijpen. Pas vanaf de jaren 1930 begonnen mannen topless aan het strand te verschijnen, iets wat na de Tweede Wereldoorlog de norm werd. Foto’s van Hollywoodacteurs aan het strand werden nog tot in de jaren 1950 ge-airbrusht, om het kwetsbare publiek niet met zoiets shockerends als – help – borsthaar te confronteren.

Herenbadpak, katoen, maker en drager onbekend, ca. 1900, collectie Centraal Museum, Utrecht, schenking 1975, foto: Centraal Museum Utrecht, inv.nr. 19914

Bikini’s: atoombommen van de mode

Na de Tweede Wereldoorlog was het de beurt aan de bikini – de ‘atoombom van de mode’, volgens Vogue – om een nieuwe golf van opschudding te veroorzaken. Waar Instagram tegenwoordig volstaat met bikini shots, was er in 1946 geen mannequin of fotomodel te vinden die de eerste moderne designerbikini durfde te showen. Het was dan ook een Franse naaktdanseres, die er uiteindelijk het wereldnieuws mee haalde (plus zo’n 50.000 fanbrieven ontving van vooral mannelijke bewonderaars). De ophef was groot genoeg dat het nog even duurde voordat de ‘gewone vrouw’ ook meedeed.

Hollywood verbood bikini’s in films, en in verschillende landen stond oom agent paraat om bikinidraagsters aan te houden voor het plegen van een strafbaar feit. Pas in de jaren 1960 raakte de bikini algemeen geaccepteerd.

Verkiezing Miss Zandvoort 1951; Mimi Kok. Harry Kok,/Anefo Nationaal Archief. Bron: Wikicommons

Anno 2018: volledige vrijheid?

Ruim 50 jaar later zijn we een heel eind gekomen in het loslaten van ouderwetse ideeën omtrent badmode, naaktheid en fatsoen. Met de komst van naaktstranden en de normalisering van het topless zonnen, kunnen we tegenwoordig op de juiste plaatsen zelfs zonder enige kledinghinder van het strandleven genieten. Wat dat betreft is het opvallend, dat het dragen van modieuze badkleding anno 2018 zoveel mensen geen gevoel van ‘vrijheid, blijheid’ lijkt te geven. Preutse en onpraktische baadgewaden hebben we naar de geschiedenisboekjes verbannen, maar beknellende ideeën omtrent wat (met name) vrouwen aan het strand horen te dragen, woekeren nog hardnekkig voort. Samengevat door een anonieme twitteraar:

Je moet je lichaam bedekken als je te dik, oud of lelijk bent maar een boerkini mag ook niet maar topless mag ook niet een bikini mag wel maar alleen als je alles geschoren hebt want anders is het vies succes ermee

Bikinistress

Waar ooit het grootste probleem was dat badkleding teveel van ons lichaam onthulde, hebben velen van ons tegenwoordig vooral last van het ‘moeten’ voldoen aan strenge schoonheidsidealen om zonder gêne aan het strand te kunnen liggen. De eisen die aan een ‘strandklaar’ lichaam worden gesteld, zijn er sinds 1916 niet bepaald soepeler op geworden. Vrouwenbladen worden al in januari gevuld met broccolirecepten, work-outschema’s en andere dringende adviezen om tijdig een bikini body te kweken. (Vergelijk dit met tijdschriften uit de jaren 1910, waarin je zowaar tips kon vinden om wat kilootjes aan te komen!)

Brits onderzoek suggereert dan ook dat zo’n 75% van de vrouwen die naar het strand gaan, opziet tegen het ‘moeten’ dragen van badkleding in het openbaar. Psychologische ‘bijwerkingen’ die aan onze badkleding zijn gaan kleven, komen geregeld bovendrijven in wetenschappelijke studies. Zo vergeleken Amerikaanse onderzoekers hoe twee groepen vrouwelijke proefpersonen op een wiskundetoets presteerden: de ene groep moest vooraf een modieus badpak aantrekken, de andere groep een onflatteuze slobbertrui. Ondanks dat niemand hen kon zien (zelfs de onderzoekers niet), presteerden de vrouwen die het badpak hadden gedragen significant slechter op de toets. Ook bleken zij zich naderhand meer voor hun lichaam te schamen en sterker geneigd te zijn hun eetpatroon te verstoren.

Vrouw in burkini, 2016, Kaputas, Turkije, foto Eric Baker. Bron: Flickr

Boerkini bodies en body positive swimwear

Hoe we tot een wereld komen waarin we ons door onze badkleding gesterkt voelen, in plaats van geconfronteerd met onze ‘tekortkomingen’, blijft een punt van discussie. Het strijdtoneel van de badmode heeft zich in ieder geval uitgebreid van de acceptatie van naaktheid, naar de acceptatie van verschillende soorten badmodes én beach bodies.

Moslima’s en andere vrouwen die liever in modest swimwear aan het strand verschijnen, strijden tot in Marokko voor het recht om in boerkini te mogen zwemmen. (Aangehouden worden vanwege een lichaamsbedekkend badpak, daar zouden onze voorouders nog eens vreemd van hebben opgekeken…)

Dankzij de body positivity-beweging, die zich inzet voor een realistischer scala aan schoonheidsidealen, lijkt de diversiteit aan lichaamstypes in onze beeldcultuur langzaam toe te nemen. Ook strijden feministische activistes nog altijd voor het recht om hun lichaam te mogen laten zien, zonder tot lustobject gereduceerd te worden of blootgesteld te worden aan kritiek.

Toch hoeven we maar een modetijdschrift open te slaan, om ons te realiseren dat hedendaagse vrouwen (én mannen) die voor verandering strijden, een minstens even lange adem nodig zullen hebben als de eerste badpakkendraagsters. Zonder hun verzet zal verandering echter zeker uitblijven. Laten we hopen dat er over honderd jaar een tekstbordje als dit bij een oud museumbadpak hangt:

‘Honderd jaar geleden dachten vrouwen nog, dat ze maanden op komkommerdieet moesten om zich ’s zomers aan het strand te kunnen vertonen. Gelukkig kunnen we tegenwoordig dragen wat we willen en is elk lichaam een zogeheten bikini body geworden.’

Lees meer

Thema 'De ge­schie­de­nis van bad­kle­ding' door Carla van den Puttelaar

Blog 'Strandmode jaren '20 en jaren '30' door Marije Blaasse

Blog 'De bikinirevolutie van Réard' door Madelief Hohé

Blog 'De bikini' door Marije Blaasse

Blog 'Een duik in de geschiedenis van badmode' door Judith van Amelsvoort

Blog 'Het ontstaan van badkleding' door Marije Blaasse

Bronnen

• Patrik Alac, The bikini: a cultural history  (2002)
• Shanon Fitzpatrick, "Covering Muslim women at the beach: media representations of the Burkini." (2009)
• Barbara L. Fredrickson et al., "That swimsuit becomes you: sex differences in self-objectification, restrained eating, and math performance." Journal of personality and social psychology 75.1 (1998): 269
• Sarah Kennedy, Vintage swimwear: a history of twentieth-century fashions (2010)
• Saskia Kuus, Baden en flaneren aan zee: badcultuur en strandmode op Scheveningen sinds 1818 (2007)
• James Laver, Modesty in Dress: An Inquiry Into the Fundamentals of Fashion (1969)
• Carolyn Mair, The Psychology of Fashion (2018)
• Richard Martin, Harold Koda, Splash! A history of swimwear (1990)
• Ileen Montijn, Leven op stand: 1890-1940 (1998)
• Bernard Cornelis de Pater, Tom Sintobin ed., Koninginnen aan de Noordzee: Scheveningen, Oostende en de opkomst van de badcultuur rond 1900 (2013)
• Aheda Zanetti, "I created the burkini to give women freedom, not to take it away." The Guardian 24 (2016)