Oorhangers

De zilveren oorbellen bestaan uit twee delen. Het bovenste en grootste deel heeft als centrale versiering een stervormig motief, met een grote blauwe (imitatie)edelsteen van glas in het midden. Daaromheen zijn ellips- en bolvormige decoraties aangebracht. Aan dit bovendeel hangt een pendant. Deze is ten dele opengewerkt en versierd met onderbroken lijnen, gekrulde lijnen en knopjes. De Saami zijn meesters in het maken van prachtig ontworpen gebruiksvoorwerpen in hout en been ('hjemsloid'). Ook hebben zij een goed oog voor zilveren sieraden, die zij op bestelling laten maken bij plaatselijke zilversmeden of sieradenontwerpers. Dat geldt ook voor deze oorhangers. Zilveren objecten als deze maken deel uit van het Samische bruidszilver. Man en vrouw nemen voor de bruiloft vaak bij elkaar passende sieraden. Het 'namaken' van oude exemplaren gebeurt nog steeds. Nu komt men niet meer met een benen, gesneden voorbeeld, maar met een tekening of schets. Samisch zilver is ook een belegging, het is immers tamelijk waardevast. Vaak worden motieven aan de natuurlijke omgeving ontleend. Daarbij valt te denken aan sneeuwkristallen of de structuur van rendiermos. Dierenmotieven en het zogenaamde zonnewiel zijn oude Saami-symbolen die mogelijk uit Rusland zijn overgenomen. Tot de oudste motieven behoren vogels en vogelpoten, soms gestyleerd, soms met een pootafdruk die wordt weergegeven. Maar ook christelijke motieven, bijvoorbeeld het kruis, worden afgebeeld. Dergelijke sieraden worden door Samische vrouwen zelf gedragen. Soms maken ze deel uit van een bruidsdracht. Zilveren opsmuk als deze wordt gedragen op hoogtijdagen, bij huwelijk en doop. Ze zijn te kostbaar om kwijt te raken op de toendra tijdens de trek of in het dagelijks leven. Ook zijn de sieraden te koop voor toeristen (vaak, maar niet uitsluitend, Noren en Zweden) in winkels met produkten van Samische huisvlijt en bij juwelierswinkels. Ze zijn ook te zien bij Samen die in een lavvo (traditionele tent) langs de kant van de weg kunstnijverheid verkopen aan toeristen. Sami-zilver, een levende traditie Heden ten dage keren Sami met een vrij nieuw gekocht stuk zilver al na 1 of 2 jaar terug bij de zilversmid, om er iets aan te laten veranderen. zij willen dan bijvoorbeeld een andere kleur steen, of alles in zilver (dwz. in het geval van een broche bladgouden onderdelen laten vervangen door zilveren). Ook komen zij regelmatig terug om het zilver te laten poetsen (gecompliceerd werk moet hiervoor uit elkaar worden gehaald), of om een nieuw stuk te bestellen. Achtergronden over Samisch zilver en bruiloften: De Sami hebben al sinds de zeventiende eeuw sieraden en voorwerpen (zoals drinkbekers en lepels) van zilver in hun bezit. Ze kwamen aan het zilver door middel van ruilhandel met Noren, Zweden en Finnen. Huiden en andere voorwerpen werden geruild tegen zilver. De zilversmeden waren gevestigd in de kuststeden van Noorwegen, Zweden en Finland. De oudste zilversieraden die bekend zijn, zijn gemaakt door zilversmeden in Bergen (Noorwegen). Zij leverden zilver aan alle Samische gebieden in Zweden, Noorwegen en Finland. In de achttiende eeuw namen de Zweedse en Finse zilversmeden de Samische zilvermarkt over. De Sami hebben nooit zelf metalen kunnen bewerken, met uitzondering van tin. Voor het werken met zilver zijn gereedschappen nodig die in verhouding groot en zwaar zijn, die een nomadenvolk als de Sami niet met zich mee kon dragen. Tin daarentegen is zacht en soepel, zodat er geen speciale en zware gereedschappen nodig zijn om het te bewerken. De Sami schaften zilver aan om sociale, economische en praktische redenen. Vermoedelijk zijn er ook religieuze aspecten verbonden aan gebruik van Sami-zilver. Zilver was kostbaar en verschafte de eigenaar of eigenaresse status. Tevens had het een decoratieve functie tijdens feestelijke gelegenheden, zoals bruiloften, doop, andere kerkelijke plechtigheden en markten. Zilveren objecten betekenden daarnaast een investering voor de Sami. Het was gemakkelijk te vervoeren, woog in verhouding weinig, kon tegen een stootje en had een marktwaarde, zodat ze het konden ruilen tegen goederen als dat nodig bleek. Het zilver was een waardevast kapitaal – Samisch kapitaal werd letterlijk verzilverd -, en had op deze manier een economische functie. In het dagelijksleven werden zilveren sieraden en broches of kraagsluitingen op de kleding gedragen en hadden dus ook een praktische functie. Sieraadmodellen die honderden jaren geleden gebruikt werden, zijn vandaag de dag nog steeds in gebruik. Er zijn tegenwoordig nog Sami die zilver dragen dat dateert uit de achttiende eeuw. Nieuwe kunstenaars baseren hun ontwerpen op de oorspronkelijke modellen. Het zilver wordt altijd binnen de familie gehouden, het wordt van generatie op generatie overgegeven. Maar ondanks het feit dat het in sommige gebieden deel uitmaakt van de erfenis, is veel van het oude Samische zilver verdwenen. Het zilver kon niet altijd worden meegenomen als de Sami met de rendieren aan het trekken waren. Ze zochten dan een veilige plek waar het bewaard werd. Het zilver werd in een houten kistje met een slot bewaard. Dit houten kistje werd in een metalen bus geplaatst en vervolgens begraven of in een rotsspleet verstopt. Vaak wist alleen de vader van het gezin waar het zilver begraven lag of verstopt was. Vele families zijn op deze manier in financiële problemen geraakt, doordat de familievader plotseling stierf, bijvoorbeeld door een ongeval, zonder dat hij had kunnen vertellen waar de schat begraven lag. Een Sami-informant gaf echter een andere verklaring voor begraven van zilver. Hij vertelde dat in sommige Sami gemeenschappen zilver niet werd overgeërfd, maar met opzet werd begraven, verstopt, om te voorkomen dat het erfen ervan twist zou veroorzaken onder de erfgenamen. Het moest vervallen en ‘teruggegeven’ worden aan de natuur. “Je laat niets na, je maakt geen monument van jezelf.” Er zijn sterke aanwijzingen dat zilveren objecten verbonden zijn met de nodige taboes en dat religieuze aspecten een rol spelen. Zilver zou een genezende of bezwerend werking hebben. Boven een Sami-wieg werden zilveren muntjes of kogeltjes gehangen die de baby moest beschermen tegen gevaarlijke trollen of aardwezentjes ulda’s die het kind kwaad konden doen. Niet alleen de Sami maar ook de Noren leg(d)en een mes in de wieg……. Vooral tijdens bruiloften speelt het zilver tegenwoordig een belangrijke rol. Het bruidspaar draagt meestal een blauwe feest-kofte, die versierd wordt met bruidszilver. De bruid draagt (en droeg) een bruidskroon en bruidskraag, en tegenwoordig een rijke versiering op de kleding van ronde zilveren broches; de bruidegom draagt een zilvergordel (zie bijgevoegde begroting en kopie). Zilveren sieraden zijn te vinden in de Samische kleding. Een zilverkraag werd gedragen onder de V-hals van vrouwenjassen en jurken (vaak ook in tindraad uitgevoerd). Andere Samische objecten van zilver zijn bekers en lepeltjes. Zilver kwam in de 15e eeuw in het begin via smeden in Bergen (Noorwegen) naar Lapland. In het begin kochten Sami wat er in Europa in de mode was. Terwijl de trend in Europa veranderde, hielden zij vast aan de oude modellen. Zij kwamen vaak met een uit rendiergewei gesneden model, bijvoorbeeld van een lepel, als voorbeeld voor de Noorse smid bij wie zij een zilveren exemplaar bestelden. Samisch drinkgerei in de vorm van bekers, kannen en schalen werden gebruikt om brandewijn uit te drinken op hoogtijdagen. Zij werden ook als geschenk gegeven. Kannen waren natuurgetrouwe copieën in zilver van kannen uit berkenknoest. De grootste groep zilveren voorwerpen (naast sieraden) bestaat uit lepels. De eerste lepels in Samsich gebied waren geïmporteerde zilveren kroon- en knoplepels. Later ontstond een wisselwerking tussen Samische benen lepels en Europese zilveren lepels die gaandeweg identiek werden en door de eeuwen heen hun uiterlijk beheilden. Een economsiche achtergrond voor Samisch zilver was een zeker hoogconjunctuur onder de Noorse en Zeedse Sami, gebaseerd op pelshandel, handel in gedroogde vis en produceten van de rendierhouderij. De verdiensten (surplus) werden geinvesteerd in zilver. Zoals eerder genoemd, heeft bijna al het Samische zilver haar oorsprong buiten de Samische gebieden, maar het heeft een eigen Samische stempel/eigenaardigheid. Deze sieraden-modellen zijn tegenwoordig alleen bij de Sami nog in gebruik. Het Samische zilver kreeg meer bekendheid in de jaren 1960. Frank Juhls opende Jühls’ Silvergallery in Kautokeino en maakt zilveren sieraden en voorwerpen met een Samische oorsprong en met Samische motieven. Hier bestellen en kopen de Sami hun sieraden. Na Jühls volgden diverse Samische zilversmeden zijn voorbeeld.